هات تپ و شاخص های بهره وری

هات تپ از جمله تکنولوژی های مدرن در حوزه های نفت و گاز می باشد که دارای مصارف و کاربردهای متعددی می باشد و از این رو واحدهای پالایشگاهی و پتروشیمی هر از چند گاه احتیاج به این عملیات پیچیده خطوط لوله خواهند داشت. فن آوری انشعاب گیری گرم یا هات تپ در مقایسه با سایر روش ها دارای مزایای عدیده ای است و به همین دلیل واحدهای صنعتی که در صدد بهره وری بیشتر و استفاده بهینه از تکنولوژی های به روز دنیا می باشند بیشتر تمایل به بهره گیری از آن دارند.

هات تپ گیری دارای اصول و الزاماتی می باشد که رعایت آن ها مستلزم تجربه و دانش بالاست و هر مجری تازه کاری قادر به انجام آن نیست. شاید بتوان گفت اصلی ترین دلیل مقاومت واحدهای صنعتی در پذیرش فن آوری هات تپ در همین نکته باشد. آن ها ترجیح می دهند به جای روی آوردن به فن آوری های ناشناخته که آزمون خود را نزدشان پس نداده اند، به سراغ آن دسته فعالیت های موازی بروند که با وجود هزینه و زمان بیشتر مطمئن تر می باشند چرا که پیش از این نزد برنامه ریزان واحد مذکور تجربه شده اند و واحد صنعتی از آن بهره برده است. از این رو واجدهای صنعتی زیر بار پذیرش فرایندهایی که آن ها را تبدیل به مجری متبحر عملیات هات تپ خواهد کرد نخواهند رفت. این امر به ظاهر دارای مزایایی برای آن هاست چرا که بدون نیاز به پذیرش هزینه های ناشی از وارد کردن یک تکنولوژی جدید یعنی هات تپ می توانند به روش سنتی نیاز خود در انشعاب گیری را رفع کنند، اما باید توجه داشت که این مزیت فقط در ظاهر ماجرا یک فایده به حساب می آید و در میان مدت و طولانی مدت عوارض خود را در رقابت با سایر واحدها نشان خواهد داد. در جهان امروز پذیرش جدیدترین و بدیع ترین فعالیت ها یک الزام محسوب می شود و تنها بنگاه هایی قادر به تداوم بقای خود خواهند بود که به این مهم همت گمارند، اما بدون شک راهکارهایی برای به حداقل رساندن عوارض و نواقصی که یک فن آوری جدید نظیر هات تپ می تواند داشته باشد وجود دارد و می توان با تمسک به آن ها بر مشکلات فائق آمد.

هات تپ
هات تپ

در عصر امروز که تکنولوژی مرزها را در نوردیده و مدام در حال ارتقا و افزایش بازدهی و کارآیی می باشد فاصله گیری از دستاوردهای روز دنیا یک اصل محسوب می شود و بدیهی است که هر بنگاه اقتصادی یا مجتمع صنعتی، اگر در مقابل این موج شتاب گیرنده تحولات صنعتی و اقتصادی مقاومت کند در مقایسه با رقبا دچار ضعف خواهد شد و طبیعتاً در صورت تداوم این روند از فرایند رشد و توسعه باز خواهد ماند.

البته این به معنای پذیرش بی قید و بند اقتضائات عصر جدید نخواهد بود. این امر مسلم است که واحدهای صنعتی باید با احتیاط و نظرداشت ریسک های احتمالی فن آوری های جدید به آن ها روی بیاورند اما اصل ورود به اقتضائات جدید انکارناپذیر است. در عوض، واحدهای صنعتی می توانند با حساب گری و انجام ممطالعات مهندسی دقیق بهترین بهره را از دستاوردهای صنعتی جدید نظیر هات تپ ببرند.

در خصوص انشعاب گیری گرم یا هات تپ واحدهای صنعتی می توانند به جای تکیه بر توان خود از مجریانی استفاده کنند که دارای خدمات تخصصی این فن آوری هستند. اگر یک واحد صنعتی در صدد برآید عملیات های انشعاب گیری خطوط لوله یا مخازنش را خود با اتکا به نیروی انسانی و دانش خود به انجام برساند می بایست در درجه اول به میزان قابل توجهی هزینه های سخت افزاری به منظور تهیه تجهیزات من جمله دستگاه هات تپ را متحمل شود. شکی نیست که پذیرش این هزینه ها آن هم از سوی مچتمعی که ممکن است نیازی محدود و کم شمار به عملیات هات تپ داشته باشد چندان منطقی به نظر نمی رسد. از طرفی، علاوه بر هزینه های فوق، می بایست اپراتورها و مهندسانی آشنا به فرایند و دارای تجربه نسبی در زمینه اجام هات تپ به ستخدام بگیرد و در غیر این صورت خود می بایست نسبت به آموزش ایشان اقدامات لازم را به عمل آورد. طبیعی است که این قسم موارد همگی مستلزم صرف هزینه خواهد بود، گرچه به نظر می رسد بخش اعظم آن ها هزینه های اولیه خواهد بود و پس از صرف آن ها بر میزان هزینه ها در عملیات های بعدی هات تپ کاسته خواهد شد، اما واقع امر به این گونه نیست. هر عملیات جدید هات تپ می تواند اقتضائات و شرایط فنی منحصر به فرد خود را داشته باشد و برای یک نیروی کار و مهندس نیمه متبحر دشواری ها و عدم اطمینان هایی به همراه داشته باشد به طوری که ضریب ریسک عملیات هات تپ به دلیل عدم لحاظ تمامی متغیرهای دخیل بالا برود. نیروی فعال در زمینه انجام عملیات هات تپ باید دارای تبحر و شایستگی کافی باشد تا عملیات های اجرایی برای وی جنبه آموزشی و تجربی نداشته باشد. طبق استانداردها و الزاماتی که تعیین شده است نیز کلیه فرایندهای مربط به عملیات هات تپ می بایست توسط نیروی کار واجد صلاحیت و شایسته برای آن انجام پذیرد. استادارد API 2201 که مربوط به نکات فنی و ایمنی عملیات هات تپ می باشد به صراحت و در قالب یک بخش چداگانه بر این مهم تأکید دارد.

دستورالعمل هات تپ
هات تپ

علاوه بر این ممکن است عملیات های هات تپ مختلف در سایزهای انشعاب گیری متنوع انجام شوند به طوری که یک دستگاه هات تپ پاسخگوی تمامی آن ها نباشد. در این شرایط واحد صنعتی مذکور چاره ای جز تهیه چند دستگاه هات تپ نخواهد داشت.

اما بهترین راهکار برای رفع این قید و بندها از یک طرف، و در عین حال استفاده و بهره گیری از تکنولوژی مقرون به صرفه هات تپ، به کارگیری از توان آن دسته مجریانی است که به طور تخصصی ارائه دهنده خدمات انشعاب گرم هات تپ به شمار می روند. در این زمینه می توان به پیمانکارانی رجوع کرد که در زمینه انجام این دسته خدمات دارای تبحر و دانش کافی می باشند. البته مجتمع صنعتی مذکور باید در جریان کلیه مراحل و مراتب مطالعاتی و اجرایی عملیات انشعاب گیری گرم هات تپ باشد و حتی کوچک ترین متغیری نباید از دیده ایشان مغفول بماند، چرا که حساسیت های این عملیات اجازه هیچ گونه ریسکی را نمی دهد.

تکنولوژی هات تپ در واقع جایگزین روش سنتی شده است که مستلزم صرف زمان و هزینه بسیار بالاتری بود. تکنولوژی پیشین که کبد تپ یا برش سرد خوانده می شد مستلزم آن بود که در درجه اول خط لوله یا مخزن به صورت کامل از سیال تخلیه شود؛ به طوری که نه تنها از سیال بلکه از مواد شیمیایی قابل احتراق و رسوبات آن نیز چیزی باقی مانده باشد. پس از تخلیه کامل خط عملیات برش سرد روی لوله انجام می شد و در ناحیه برش اتصال و خط لوله یا تجهیزات جدید نصب می گردید. بزرگ ترین ایراد این روش این بود که واحد صنعتی مجبور بود به منور انشعاب گیری چندین روز کلیه فعالیت های مجتمع را تعطیل کند؛ چرا که خط لوله می بایست تخلیه می شد. علاوه بر این، نیروی انسانی زیادی هم درگیر در ماجرا می شد ضمن آن که ایمنی عملیات نیز بر خلاف ظاهر چندان بالا نبود، چرا که به هر دلیلی ممکن بود سیال یا مواد شینیایی ساطع شده و باقی مانده از آن در محیط باقی مانده و در نتیجه تصادم با حرارت ناشی از برش سرد دچار احتراق و متعاقب آن آتش سوزی یا انفجار شوند.

هات تپ
هات تپ

اما در روش هات تپ بسیاری از این مشکلات رفع شده است، بزرگ ترین شان عدم نیاز به تعطیل کردن فعالیت های مجتمع است. به عبارتی واحد صنعتی می تواند برنامه کاری تحت روال و برنامه ریزی خود را حفظ کند و در عین حال عملیات انشعاب گیری از طریق هات تپ روی آن انجام شود. به این ترتیب در هزینه ها به میزان بالایی صرفه جویی می شود چرا که فرایندها در جای خود باقی می مانند. علاوه بر این، ایمنی کار در صورتی که مجری عملیات متبحر و دارای شایستگی باشد سیار بالاتر خواهد بود. کلیه تجهیزات عملیات هات تپ از جمله دستگاه هات تپ به گونه ای طراحی و ساخته می شوند که کار به صورت کاملاً ایمن و بدون بروز هر گونه نشتی یا سانحه دیگر به اتمام برسد، مگر آن که پیمانکار یا مجری کار گرم دارای تبحر کافی نباشد.

از آن چه گفته شد می توان نتیجه گرفت انشعاب گرم هات تپ یک فن آوری به روز بوده و استفاده از آن ضرورت عصر حاضر محسوب می شود اما بهره گیری بهینه از آن مستلزم اجرای هات تپ توسط مجریان متبحر می باشد که دارای صلاحیت لازم باشند. شرکت پیشگام صنعت ابزار با انجام حدود ۴۵۰۰ عملیات انشعاب گرم هات تپ در این زمینه تخصص و دانش و تجربه کافی را داراست. این عملیات ها در شرایط کاری و محیطی متفاوت و تحت اقضائات متنوع به انجام رسیده اند و از این حیث می توان گفت شرکت پیشگام صنعت ابزار بر ابعاد وسیعی از انجام عملیات اشراف کامل حاصل کرده است.

واحدهای صنعتی می توانند با رجوع به این قسم مجریان عملیات هات تپ نیازهای شان در زمین هانشعاب گیری را به بهترین نحو ممکن برطرف کنند. بدیهی است به کار گیری از مجریان هات تپ هزینه های خاص خود را به همراه خواهد داشت که اصلی ترین آن هزینه دریافت خدمت می باشد اما محاسبات به نحو آشکاری ثابت خواهند کرد که این قسم هزینه ها هم در مقایسه با روش های سنتی برش سرد و هم در مقایسه با شرایطی که واحد صنعتی در صدد باشد خود به انجام عملیات هات تپ همت گمارد کمتر خواهد بود. البته برخی مجتمع های صنعتی به دلیل تکثر عملیات های انشعاب گیری و از آن جا که اغلب عملیات های مذکور سایزهای مشابه هم دارند با تهیه دستگاه هات تپ خود به انجام آن دست می زنند که اقدامی منطقی به نظر می رسد اما در صورتی که قرار باشد به منظور انجام چند عملیات معدود انشعاب گیری گرم هات تپ واحدهای صنعتی به تهیه و تدارک لوازم سخت افزاری و نرم افزاری انجام عملیات دست بزنند طبیعی است که بهره گرفتن از مجریان تخصصی عملیات هات تپ منطقی تر باشد.

زمینه های ارتقای هات تپ

هات تپ اگرچه در بستر زمان و متناسب با پیشرفت ها در فرایندهای طراحی و مهندسی و ساخت و تولید دارای رشد و پیشرفت چشمگیری بوده است اما هنوز هم دبا وجود گذر زمان و سپری شدن سال ها فعالیت انشعاب گیری گرم در اقصی نقاط دنیا توسط پیمانکاران و مجریان متبحر عملیات، همچنان کاستی ها و ایرادات مشهود و قابل رؤیتی دارد و از این نظر می توان گفت به لحاظ مطالعات پژوهشی و تحقیقاتی فنی همچنان عرصه مطالعه در آن فراهم است. از همین رو پیمانکاران متبحر انجام عملیات هات تپ دارای تیم های تخصصی تحقیق و توسعه می باشند که کلیه فرایندهای مربوط به عملیات هات تپ را قدم به قدم مورد ارزیابی قرار می دهند و نسبت به صحت و سقم گام های اصلاحی هر فرایند تصمیمات لازم را اتخاذ می کنند.

البته لازم به ذکر است واگذاری مسئولیت به تیم تحقیق و توسعه هرگز به معنای معاف شدن سایر واحدها از ارائه راهکارها و ابداعات خود در این زمینه نیست و هر واحد بنا به تجربه و دانشی که به مرور زمان در نتیجه انجام عملیات های هات تپ به دست می آورد راهکارهای نوین برای رفع ایرادات یا تسهیل فرایندهای هات تپ را ارائه داده و به این صورت بر ارتقای فرایند بیافزاید. بدیهی است ارتقای سطح فن آوری هات تپ باعث تسهیل و تسریع فرایند، افزایش بهره وری، کاهش زمان هدر رفت در انجام عملیات انشعاب گرم، آسیب و خسارات کمتر به مجموعه و تجهیزات و کاهش میزان هزینه ها به طور کلی، . در نهایت افزایش میزان رضایت مشتری از خدماتی است که ارائه دهنده عملیات هات تپ به انجام می رساند.

در این زمینه خصوصاً تیم عملیاتی و مهم تر از همه اپراتورهای اجرایی عملیات هات تپ دخیل در امر هستند. مجریان و اپراتورها ضمن درگیری مستقیمی که با دستگاه هات تپ دارند و تجاربی که در زمینه رفتارهای فنی خطوط لوله، مخازن و سیالات در قبال عملیات هات تپ بروز می دهند بهترین و مهم ترین مرجع برای بررسی و آنالیز عملیات انشعاب گرم محسوب می شوند. در این زمینه تیم تحقیق و توسعه موظف است آخریان گزارشات از پروژه های هات تپ را از نماینده تیم های اجرایی دریافت و در خصوص آن مطالعات لازم را به انجام برساند.

اما اقداماتی که در خصوص بهینه سازی عملیات انشعاب گرم یا hot tapping می توان به انجام رساند با توجه ببه متغیرهای متعدد انشعاب گرم بسیار زیاد است اما اهم آن ها را که تأثیر بیشتری در مقایسه با سایرین دارد می توان به شرح زیر برشمرد:

تعمیرات و نگهداری: معمولاً تیم های اجرایی نسبت به فرایندهای آماده سازی دستگاه هات تپ اهمال کرده و به این صورت حین اجرای عملیات با مشکل مواجه می شوند، یعنی درست زمانی که هیج راهی برای اصلاح فرایند وجود نداد با ایراداتی برمی خوریم. در این زمینه تدوین دستورالعمل هایی برای نگهداری و تعمیرات پیشگیرانه دستگاه هات تپ تا سطح بسیار بالایی می تواند از بروز آسیب های این چنینی ممانعت کند.

طراحی اتصالات: طراحی اتصالات از اهم نکات در انجام عملیات است. چنان که می دانیم بار اصلی خط لوله جدیدی که پس از هات تپ و انشعاب گیری گرم ایجاد می شود روی اتصال سه راهی ای است که لوله اصلی را به لوله انشعابی متصل می کند. از این رو در طراحی و ساخت آن باید به صورت دقیق عمل کرد. فشار و دمای سیال در این ناحیه بیشتر خواهد بود و مجموعه نیز در این نقطه بیشتر مستعد تنش است. بنابراین طراحی باید به گونه ای باشد که اتصال برای طولانی مدت توان تحمل مختصات فنی مجموعه را داشته باشد. در غیر این صورت با مشکلاتی در زمینه انجام عملیات مواجه خواهیم شد و چه بسا مدت ها پس از انجام عملیات دچار نشتی و سوراخ شدگی از محل اتصال شویم که در این صورت نیز ایراد در عملیات هات تپ محسوب می شود و مجری کار باید نسبت به مسئله به کارفرما پاسخگو باشد.

انتخاب نوع اتصال نیز از دیگر مواردی است که مجری عملیات هات تپ می بایست نسبت به آن تصمیمات لازم را اتخاذ کند. موی بر حسب تجارب خود و با رجوع به استانداردها می تواند بر حسب مشخصات فنی مجموعه نوع اتصال مورد نیاز و مناسب برای این کار به خصوص را انتخاب و در مورد مراتب و مراحل ساخت و نصب آن تصمیمات لازم را بگیرد. در این زمینه بهتر است که وی خود دارای توانایی ساخت اتصال نیز باشد تا بتواند خود بر حسب اقتضائات عملیات انشعاب گرم hot tap اتصال مناسب و متناسب با کار را بسازد.

آماده سازی دستگاه: دستگاه هات تپ ابزاری است که ضمن پیشروی خود دو فرایند را انجام می دهد، در درجه اول از طریق مته یک سوذاخ روی لوله ایجاد می کند و سپس با تداوم پیشروی برش لوله به سایز مورد درخواست مشتری را به انجام می رساند. این ابزار بهترین عرصه مانور برای ارتقا و بهبود فرایند هات تپ است. صولاً در صورتی که تیم مهندسی توان مانور روی دستگاه را داشته باشد تا حد زیادی می توان به هدف خود در جهت افزایش بهره وری کار هات تپ دست یابد.  در خصوص دستگاه می توان با استفاده از ایجاد اصلاحات و تغییرات در گیربکس، شفت، آداپتور و کاتر بر ضریب سرعت و پیشرفت کار افزود. بارها شده است که به خاطر فشار بالای سیال درون خط و مواردی از این نظیر، ما با استفاده از توان و تجربه ای که کسب کرده ایم، و نیز دانشی که در زمینه انجام عملیات انشعاب گیری گرم داریم، با انجام یک سری تغییرات و اصلاحات در شاکله دستگاه هات تپ، توانسته ایم بر محدودیت های دستگاه هات تپ در قبال تحمل فشار سیال و مواردی از این دست فائق آییم. یا در مواقعی که کار در دمای بسیار بالا انجام می گیرد، مثلا مواقعی که عملیات انشعای گیری به روش گرم روی خطوط لوله بخار با دمای حدود ۴۵۰ درجه سانتیگراد انجام می شود، تعبیه کانال های انتقال سیستم سرمایشی به مجموعه به منظور ممانعت از بورز آسیب دستگاه از جمله راهکارهای ابداعی است که به منظور غلبه کردن بر محدودیت های دستگاه هات تپ صورت می پذیرد. به طور کلی می توان دستگاه انشعاب گرم را به لحاظ فنی و ایمنی تا اندازه ای توانمند کرد که قابلیت هایی فراتر از فاکتورهای برشمرده شده از سوی سازنده دستگاه بیاید. از جمله می توان با توامنمند سازی آن، عملیات های انشعاب گیری در سایزهایی بزرگ تر از سایز استاندارد دستگاه را به انچجام رساند. این مهم در مواقعی لازم می آید که سایز انشعاب عملیات هات تپ بسیار بالا می باشد به طوری که دستگاه مناسب برای اجرای آن وجود ندارد. بدیهی است یک مجری آماتور عملیات انشعاب به روش گرم با در نظر گرفتن محدودیت هایی که دستگاه هات تپ دارد در گزارش امکان سنجی خود از ناممکن بودن انجام چنین عملیات هایی صحبت می کند اما در صورتی که تجربه و دانش کافی پشتوانه یک پیمانکار عملیات انشعاب گرم باشد، استفلاده از راهکارهای ابداعی فوق الذکر به هیچ عنوان دور از دسترس نیست. این روش های نوین و ابداعی حکم راهبردهایی را دارند که در صورت تکرار و نظر لحاظ کردن آن می تواند به ارتقای دستگاه هات تپ کمک کند.

عملیات هات تپ: حین اجرای عملیات هات تپ نیز می توان با استفاده از راهکارهایی به تسهیل فرایند هات تپ یاری رساند. معمولاً دستورالعمل ها در خصوص مراحل اجرایی عملیات انشعاب گیری به روش گرم برخوردی مکانیکی و سخت افزاری دارند، این در حالی است که یک مجری متبحر عملیات hot tap از روی کوچک ترین رویدادهایی که به لحاظ فنی حین اجرای کار هات تپ گیری می شوند می تواند راهکارها و تصمیمات جدید اتخاذ کند. از نظر وی بروز هر گونه رویداد نظیر برآمدن صدایی کوچک از یکی از اتصالات و قطعات می تواند معنایی خاص داشته باشد و در آن لحظه می توان با استفاده از راهکارهایی بهترین پاسخ را از رویداد مذکور گرفت. کم شدن یا زیاد شدن یک باره شدت باردهی توسط اپراتور، لرزیدن نامتعارف کانکتورها، پایین آمدن یا بالا رفتن بیش از اندازه فشار پاور یونیت که منبع تغذیه دستگاه هات تپ است، عدم پیشروی شفت دستگاه، پیشروی بیش از اندازه سریع آن و مواردی از این دست آیتم هایی محسوب می شوند که یک مجری متبحر و حرفه ای عملیات انشعاب گیری گرم نسبت به آن ها بی تفاوت نخواهد بود و می تواند از کوچک ترین آن ها راهکارهایی را ابداع کند که تبدیل به قانون شوند و سایر مجریان عملیات هات تپ نیز از مزایای آن بهره ببرند.

ابتکار در روش ها و روندهای اجرای عملیات انشعاب گرم hot tap یکی از نقاط قوت هر گونه سازمانی می باشد که دارای تیم های فنی و مهندسی و اجرایی خلاق و مبتکر است. با توجه به ماهیت عملیاتی فرایند هات تپ و متغیرهای زیاید که حین اجرای کار با آن ها سر و کار خواهیم داشت همواره می توان راهکارهایی برای بهتر شدن شرایط اتخاذ کرد. در یکی از تجارب سایز انشعاب بسیار بالاتر از سایز بزرگ ترین دستگاه هات تپ در دسترس بود و از این لحاظ امکان انجام عملیات انشعاب گیری گرم حتی با تقویت و توانمند کردن دستگاه هات تپ وجود نداشت. بنابراین ما به صورت دورانی و در راستای ساعتگرد چند عملیات سایز کوچک حول مرکز محل انشعاب را به انجام رسانده و با متصل شدن سوراخ های ایجاد شده از ناحیه hot tap، انشعاب به سایز مورد نظر کارفرما به دست آمد که با تمجید ایشان و تیم بازرسی و مهندسی شان نیز مواجه شد.

اتخاذ راهکارهایی از این دست مستلزم داشتن یک تیم با دانش و تجربه، متخصص در خصوص تمامی ابعاد و زوایای فنی و ایمنی کار انشعاب گرم به روش hot tap، و در عین حال جسور و مبدع در زمینه یافتن راهکارهای جدید و نوین برای رفع مشکلات جاری ای است که حین اجرای کار پیش می آیند.

پروژه هات تپ- فیلم و تصاویر

هات تپ خط لوله یک فرایند چند مرحله ای دارای مراتب متعدد و فرایندهای متنوع است که انجام و اتمام آن مستلزم انجام تمامی این فرایندها روی خطوط لوله و اتصالات آن می باشد. اصولاً خدمات عملیاتی روی خطوط لوله و سایت های نفتی و گازی اغلب دارای فرایندهای متعدد می باشند، به این معنی که چندین عملیات فنی را در هم ادغام کرده اند. یکی از دلایل این امر ماهیت چند بعدی و چند کارکردی این عملیات هاست. برای مثال عملیات هات تپ در واقع یک فرایند بزرگ به منظور برش و انشعاب گیری از لوله حاوی سیال است. حال اگر چنین فرایندی ابداع و تکامل نمی یافت، برای انجام همین فرایند و به منظور دست یافتن به همین هدف، چندین فرایند مجزا می بایست جداگانه و با صرف زمان و هزینه های مجزا و مستقل از هم به انجام برسند. این در حالی است که دستگاه و تکنولوژی هات تپ تمام این فرایندها را در خود ادغام کرده است و به همین دلیل، نفس عملیات انشعاب گرم خود دارای فرایندهای متنوع است.

از میان فرایندهای متعدد مذکور جوشکاری اصلی ترین فرایند در گام های آماده سازی عملیات هات تپ تلقی می شود. در واقع آن چه صحت یک عملیات انشعاب گرم را در درجه اول تعیین می کند، جوشکاری است. چه بسا تمامی فرایندهای آماده سازی دستگاه هات تپ به انجام رسیده اما به دلیل جوشکاری نامناسب فیتینگ، حین انجام عملیات دچار نشتی، بیرون آمدن سیال، کشف سوراخ و شکاف روی خطوط جوش و مواردی از این قسم شویم. از سوی دیگر ممکن است عدم کیفیت خطوط جوش حین انجام عملیات و حتی ظرف مدت زمان های کوتاه پس ار انجام عملیات نیز خود را نشان ندهد و با گذر زمان و به دلیل فرسوده شدن خطوط جوش بی کیفیت، شاهد نشتی و ایراداتی از این قسم باشیم. بنابراین جوشکاری دارای نقش بسیار برحسته در خدمات هات تپ لبوده و مجری عملیات باید نسبت به آن بیشترین حساسیت ممکن را بروز دهد.

این فیلم در واقع خلاصه ای از مراحل انجام عملیات هات تپ به همراه تصاویر مربوط به آن ها را نشان می دهد. فیلم و توضیحات آن مربوط به عملیات هات تپ روی خطوط لوله پارس جنوبی است که با پیمانکاری شرکت IPMI به انجام رسید. البته لازم به ذکر است فیلم فقط مراحل عملیاتی انجام هات تپ را نشان می دهد و به مراحل پیش آماده سازی نظیر ساخت اتصال نمی پردازد. نکته مهم در مورد فیلم این است که به دلیل پیچیدگی کار مذکور و شرایط ویژه ای که داشت، بینندگان بخشی از فرایندهای اقتضایی عملیات هات تپ را نیز مشاهده خواهند کرد. برای مثال عملیات در زاویه ۴۵ درجه نسبت به زمین انجام گرفته است و از این حیث برای تثبیت جایگاه و موقعیت دستگاه هات تپ و ممانعت از اعمال فشار از طرف دستگاه به ولو و لوله، اهرم هایی کار گذاشته شده اند. در صورتی که این اهرم ها وجود نداشته باشند، وزن دستگاه با توجه به زاویه قرارگیری آن، بدون شک باعث پیچیدن ولو روی لوله و کج تابی ولو و لوله خواهد شد. این مشکل می تواند مجموعه را دفرمه و از حالت و ساختار آلیاژی نرمالش خارج کند. این مورد و مواردی از این قبیل جزو فرایندهای رایج در عملیات هات تپ محسوب نمی شوند. عملیات های انشعاب گرم هات تپ اغلب به صورت عمودی یا افقی انجام می گیرند و انجام عملیات هات تپ زاویه دار چندان مرسوم نمی باشد.

آن چه در این فیلم دارای اهمیت می باشد، این نکته است که عملیات هات تپ دارای مراحل جداگانه متعددی است و مجری هات تپ برای این که قادر به تحویل یک پروژه به مناسب ترین شکل ممکن باشد، باید در خصوص تمامی این فرایندها دانش فنی و تجربه کافی را داشته و اندوخته باشد. در غیر این صورت انجام عملیات برای وی مقدرو نیست. به کارگیری از اپراتورهای متبحر و مجرب نیز سویه دیگر جریان است که در صورن فقدان شان بدون شک عملیات شکست خواهد خورد یا با ایرادات عدیده مواجه خواهد شد. در ادامه هر یک از مراحل اجرایی عملیات هات تپ به همراه فرایندهای فنی و اجرایی آن مرحله به شرح زیر ارائه می گردد.

  1. Manufacturing Fitting (Welding, Grinding and Torch Cutting)

عملیات هات تپ به یک فیتینگ جهت ورودی انشعاب جدید نیاز دارد. در واقع عملیات هات تپ به منظور گرفتن یک انشعاب جدید به منظور توسعه خط لوله یا دسترسی به لوله موجود می باشد. در هر صورت به یک فیتینگ نیاز است تا به لوله یا مخزن نصب شود و عملیات هات تپ روی آن انجام گیرد تا از مجرای آن خط لوله توسعه جدید را نصب کرد یا به لوله و سیال جاری در خط موجود دسترسی پیدا کرد. در طراحی و ساخت فیتینگ باید نهایت دقت را به خرج داد. برای عملیات های انشعاب گیری روی خطوط لوله پرفشار اسپلیت تی و فول سدل پیشنهاد می شود. چنان که در فیلم نیز می بینیم، برای این عملیات به جهت حساسیت ها و فشار و سایز بالا از اتصال فول سدل که قوی تر از اسپلیت تی نیز می باشد بهره گرفتیم.

در خصوص خطوط لوله کم فشار و سایز پایین می توان از اتصال های دیگر نظیر ولدولت استفاده کرد. برای مخازن و نیز خطوط لوله دارای قطرهای بسیار بالا نیز اصولاً نمی توان از اسپلیت تی و فول سدل استفاده کرد، چرا که این دو اتصال دور تا دور لوله را پوشش می دهند و قطر خارجی ان را کاملاً می گیرند. بنابراین در خصوص مخازن، تانکرها و لوله های قطر بزرگ استفاده از این نوع از فیتینگ ها قابل توجیه و امکان پذیر نیست.

چنان که اشاره شده است، اصلی ترین فرایندها در ساخت فیتینگ عبارتند از جوشکاری، سنگ زنی و برش گاز و هوا. بهتر است برای افزایش دقت در فرایند برشف از دستگاه بولینگ استفاده شود. سنگ زنی نیز معمولاً به منظور مسطح کردن سطوح و رفع خلل و فرج ها پس از برش انجام می شوند. ممکن است پس از انجام برش لایه برش خورده دچار برجستگی های ضمختی باشد، به طوری که انجام عملیات جوشکاری روی خطوط آن ها امکان پذیر نباشد. در این صورت آسان ترین راه برای رفع مشکل سنگ زنی لایه ها و تسطیح شان است.

جوشکاری نیز اصلی ترین فرایند در ساخت فیتینگ محسوب می شود. قطعات و اجزای فیتینگ ها از روش جوشکاری به هم متصل می شوند. بسته به شرایط کار و طراحی های انجام شده، و در چارچوب دستورالعمل ها، پاس های جوش از روش های قوس الکتریکی و آرگون به انجام می رسند و در نهایت برای اطمینان حاصل کردن از صحت عملکرد، تست جوش روی خطوط اتصال قطعات فیتینگ انجام می شود.

  1. Installing the fitting on pipe or vessel (Balancing and Welding)

در مرحله نصب فیتینگ روی لوله یا مخزن دو متغیر نقش کلیدی دارند؛ یکی بالانس کردن و نصب فیتینگ در مکان دقیق مورد نظر، و دیگری کیفیت بالا در جوشکاری اتصال روی لوله یا مخزن. بنابراین ابتدا فیتینگ به دقت در محل قرار داده شده تراز و نصب می گردد و سپس جوشکاری جهت نصب آن روی لوله یا مخزن انجام می شود. در این مرحله نیز جوشکاری به لحاظ میزان اهمیت حرف اول را می زند چرا که مقاومت فیتینگ در مقابل سیال درون لوله بستگی به کیفیت جوشکاری آن روی لوله دارد.

  1. Testing the fitting (NDT test include of: PT, UR, Radiography…)

پس از نصب برای کسب اطمینان از کیفیت جوشکاری فیتینگ روی لوله یا مخزن، روی خطوط جوش تست جوش انجام می شود تا هر گونه برآمدگی، برجستگی، فرورفتگی، خوردگی، چاله جوش و ایراداتی از این نظر شناسایی شود. همچنین تست مذکور فیله جوش ایجاد شده را نیز مورد پایش قرار می دهد. انواع تست های جوش وجود دارند که برای کاربردهای متنوع مورد استفاده قرار می گیرند. تست مایع ناقذ، تست پرتونگاری، اولتراسونیک و … از جمله تست های جوش می باشند که در تست جوشکاری فیتینگ روی لوله یا مخزن نیز مورد استفاده قرار می گیرند.

البته باید اشاره کرد مجری این مرحله کارفرما می باشد. پیمانکار مجاز است جهت سنجش کیفیت کار خود تست های مورد نظر خویش را روی خطوط جوش انجام دهد اما این تست ها ضامن کیفیت جوش نخواهند بود. تنها آزمون و تأییدیه کارفرما می تواند جواز مجری عملیات برای انجام مراحل بعدی عملیات هات تپ باشد.

  1. Installing Valve on fitting (Screwing)

سپس یک ولو متناسب با ویژگی های خط لوله و انشعاب انتخاب شده و پس از انجام تست های لازم روی اتصال نصب و پیچ و مهره می شود. ولوها نیز به فراخور ماهیت پروژه متنوع هستند و برای سیالات مختلف حاوی فشارهای متنوع می توان از ولوهای توپی، پروانه ای، دروازه ای و… استفاده کرد. به منظور آب بندی محل اتصال ولو به فیتینگ از یک گسکت متناسب با اتصال استفاده می شود. گسکت بین ولو و اتصال قرار گرفته و پس از پیچ و مهره شدن ولو، کاملاً محل اتصال را آب بندی و از بروز نشتی ممانعت می کند.

  1. Installing Hot Tap machine on valve (Screwing)

دستگاه هات تپ که پیش از این آماده و متناسب با عملیات هات تپ پیش رو مجهز شده است روی ولو پیچ و مهره می شود و مجموعه برای انجام عملیات انشعاب گرم هات تپ آماده می گردد. اکنون می توان اتصالات موتور محرک را روی دستگاه هات تپ متصل کرده و دستگاه را برای روشن کردن آماده ساخت. دستگاه باید در برابر فشار سیال کاملاً آب بند، و تجهیزات برش آن یعنی کاتر و الماسه های برش حتما متناسب با جنس لوله و سایر مشخصات فنی خط انتخاب و نصب شده باشند. در صورت بروز اشتباده در این مرحله مشکلاتی حین انجام هات تپ بروز خواهند یافت که رفع و جبران شان دشواری های خاص خود را دارد. لازم به ذکر است برای موتور محرک در اغلب اوقات از پاورپک های هیدرولیکی استفاده می شود که توسط تیوب ها و کانکشن ها به دستگاه هات تپ متصل می شوند.

  1. Performing Hot Tap operation (Cutting with Hot Tap machine)

در نهایت عملیات سوراخکاری و برش گرم لوله انجام می شود. در این مرحله شفت به آرامی پیشروی کرده و برش لوله یا مخزن توسط کاتر انجام می گیرد. سرانجام و پس از اتمام برش، شفت به جای پیشین خود باز می گردد و عملیات هات تپ به اتمام می رسد.

پس از اتمام سوراخکاری سرویس به اتمام رسیده است و انسعاب ایجاد شده روی لوله یا مخزن برای انجام فرایندهای اصلاحی یا تعمیری آماده شده اند.

خدمات خطوط لوله

خدمات خطوط لوله از جمله ساز و کارهای موجود در صنایع است که به دلیل میزان اهمیت بالا در صنایع مرتبط با خطوط لوله انتقال، از جایگاه برجسته ای برخوردار است. منظور از خدمات خطوط لوله، آن دسته از سرویس هایی است که معمولاً پس از انجام پایپنگ، نصب اتصالات و در اغلب اوقات پس از بهره برداری از خط روی آن ها اعمال می شود. البته ممکن است در مواردی پیش از آغاز بهره برداری و چه بسا پیش از نصب تجهیزات و اتصالات نیز به این دسته خدمات نیاز باشد. برای مثال مجتمعی را فرض کنید که هنوز به بهره برداری نرسیده اما اتصالات و فلنج های آن نصب گریده است. حال تصور کنید فلنج های نصب شده روی خطوط لوله  وتاورها به دلیل فقدان ساز و کار نگهداری و تعمیرات، و ماندن در باد و رطوبت هوا دچار خوردگی شده اند. در این شرایط فیس دهی مجدد به آن ها پیش از نصب خطوط لوله و تجهیزات روی آن ها ضروری است.

اما در حالت کلی خدمات خطوط لوله اغلب پس از بهره برداری و به دلایل زیر الزام می یابند:

  • رفع ایرادات در طراحی ها: گاهی اوقات ممکن است به دلیل عدم تبحر طراحان فرایندهای مجتمع های صنعتی، تا پیش از بهره برداری از مجتمع ایرادات طراحی خود رابروز ندهند. اما پس از راه اندازی خطوط و فرایندها پی ببریم که برای مقال بخشی از خطوط دارای فشار و سیال پیش بینی شده نبوده اند. یا در نقطه ای دیگر ممکن است نوسان فشار و مواردی از این دست داشته باشیم. ایراداتی از این قسم که ناشی از طراحی اولیه نادرست می باشد تنها با انجام یک سری سرویس ها روی خطوط لوله  وتجهیزات قابل رفع است. برای مثال می توان با انشعاب گیری گرم از بخشی از خطوط لوله و انتقال جریان سیال به بخشی دیگر، ایراداتی نظیر افت فشار و نوسان آن را رفع کرد.

یا ممکن است در انتخاب لوله ها و ضخامت آن ها دچار ایراد در طراحی شده باشیم. در این خصوص نیز انجام خدماتی نظیر درون تراشی لوله می تواند به رفع ایراد کمک کند.

هات تپ خط لوله
انشعب خط لوله به روش گرم
  • بروز آسیب در بخشی از تجهیزات: ممکن است در اثر برخوردها و صدمات خارجی به تجهیزات و لوله ها، دچار ایراداتی نظیر نشتی سیال، سوراخ شدن لوله و تجهیزات و ایراداتی از این قسم شویم. بارها و بارها در مجتمع های پالایشگاهی و پتروشیمی اتفاق افتاده است که به دلیل برخوردها و تصادفات، و آسیب دیدن خطوط لوله، خط دچار نشتی و فوران سیال به محیط مجاور شده است. به این ترتیب کل فعالیت های مجتمع دچار اختلال و محیط و نیروی انسانی در معرض خطرات ناشی از فوران سیال قرار گرفته اند. در چنین شرایطی خدماتی نظیر رفع نشتی، یا جداسازی بخش آسیب دیده خط لوله از طریق عملیات های استاپل، لاین استاپ، های استاپ و … می تواند فعالین مجتمع را در رفع ایراد پیش آمده کمک کند.
  • فقدان سیستم نگهداری و تعمیرات: نه تنها واحدهای صنعتی، بلکه هر محیط سیستمی که دارای حداقلی از فرایندهای اجرایی می باشد نیازمند اتخاذ یک راه و کار برای نگهداری از تجهیزات و فرایندهای موجود است تا به صورت پیشگیرانه از بروز آسیب ممانعت شود. این مکانیزم حتی در محیط های نظیر مجتمع های مسکونی یا هر جای دیگری رعایت می شود. برای مثال کنتورهای برق و آب و گاز در منازل به نحوی در کنار هم نصب می شوند که خطری از جانب هیچ یک بر دیگران وارد نشود. همچنین پوشاننده و محافظ های مناسب برای هر یک در نظر گرفته می شود تا از آسیب احتمالی در امان باشند. به این صورت افزایش عمر و دوام این تجهیزات تضمین خواهد شد. حال و در مختصات های بزرگ تر و در اماکنی نظیر پالایشگاه های نفت و گاز، مجتمع های پتروشیمی و نیروگاه های حرارتی، اتخاذ تدابیری از این دست بسیار ضروری تر به نظر می رسد. با توجه به این که فرایندهای رایج در این گونه واحدهای صنعتی ضریب اهمیت فنی و اقتصادی بسیار بالایی داشته و توقف هر بخش از فرایندها باعث ایجاد خسارات مالی و احیاناً فنی قابل ملاحظه ای می شود، اتخاذ تدابیر لازم برای نگهداری تجهیزات و تدوین دستورالعمل ها و روش های اجرایی نگهداری و تعمیرات برای لوله ها، اتصالات و تجهیزات ضروری است. با این وجود به دلیل مسامحت در عملکرد یا ضعف در برنامه ریزی و مهندسی، امکانات مجتمع های به فراخور گذر زمان دچار آسیب دیدگی و فرسودگی می شوند، به نحوی که پس از گذر مدت زمانی چه بسا محدود، نیازمند تعمیر و حتی تعویض قطعات می باشند. خدمات خطوط لوله در این زمینه بسیار یاری رسان خواهند بود.
  • تغییر در فرایندها و مکانیزم های فنی: برخی اوقات فعالان مجتمع های صنعتی در صدد انجام اصلاحات در خطوط یا راه اندازی فازهای جدید روی خطوط و فازهای موجود می باشند. برای مثال نوسازی مکان ها و تعویض محل انجام فرایندها از این جمله است. از جمله عملیات های انشعاب گرم (Hot tap) که شرکت پیشگام صنعت ابزار داشته است در یکی از مجتمع های فولاد کشور بود. این مجتمع در صدد تغییر مکان کارگاه های کوره و ذوب خود بوده و به این دلیل می بایست خطوط لوله خود را از محل موجود به کارگاه تازه ساخته شده انتقال دهد. به این منظور چندین عملیات هات تپ به منظور انشعاب گیری و انتقال خطوط به کارگاه جدید به انجام رسید.
لاین استاپ
لاین استاپ

موارد فوق الذکر اصلی ترین عواملی بود که صاحبان صنایع و مجتمع ها را به استفاده از خدمات خطوط لوله متقاعد می سازد. با توجه به موارد اشاره شده به نظر می رسد که این قسم خدمات طیف کاربردی گسترده و متنوعی را دارا هستند و به لحاظ میزان کارایی و اهمیت، جزو فرایندهای متداول در خطوط لوله می باشند، به نحوی که بسیاری از مجتمع های صنعتی به جهت تکرر هر یک از فرایندهای خدماتی مذکور خود آموزش ها و تجربه لازم در زمینه به خصوص را کسب کرده و سرویس ها را خود انجام می دهند.

با توجه به توضیحات ذکر شده، می توان اصلی ترین فرایندهایی که جزو مجموعه خدمات خطوط لوله محسوب می شوند را به شرح زیر ذکر کرد:

  • انشعاب گیری از خطوط لوله: در این فرایند بدون نیاز به قطعی جریان، از خطوط لوله انشعاب گرفته شده و روی آن اتصالات و لوله جدید نصب می شود. به این ترتیب می توان سیال موجود در خطوط لوله را به مکان های جدید نیز هدایت کرد.
  • جداسازی خط لوله: به منظور انجام یک سری تعمیرات روی خطوط لوله یا بخش هایی از خطوط لوله، بخش مورد نظر از طریق عملیات انسداد خط یا لاین استاپ (Line Stopp) از مجموعه جدا شده و پس از انجام فرایندهای مرود نیاز، به صورت مجدد روی خط نصب می شود. کل فرایند به گونه ای پیش می رود که فرایند تعمیر و تعویض اختلالی در جریان سیال درون لوله ایجاد نکرده و مجتمع به فعالیت جاری خود بدون وقفه ادامه می دهد.
  • درون تراشی لوله: در مواقعی نیازمند آن هستیم که از ضخامت بخش هایی از خط لوله کاسته شود و در عین حال امکان بریدن خط و انتقال آن روی دستگاه های تراش وجود ندارد. در این شرایط بهترین کار بهره گیری از این سرویس با استفاده از دستگاه های درون تراشی لوله است. این دستگاه ها جزو ابزارهای ماشینکاری در محل محسوب می شوند که در سایت و روی لوله نصب می شوند، و عملیات تعمیرات را در همان مکان به انجام می رسانند.
  • تراش لوله و تجهیزات در محل: به طور کلی تراشکاری در محل به آن دسته فرایندهای تراشکاری گفته می شود که در محل سایت و روی قطعه آسیب دیده و نیازمند تعمیر نصب می شوند و عملیات اصلاحی و تعمیری را در همان مکان انجام می دهند.
  • تعمیر ولو: در مواردی که ولو دچار مشکلاتی نظیر نشتی یا خوردگی و آسیب شده باشد نیز با انجام عملیات های تعمیر نشتی ولو، تعویض قطعات و سخت کاری ولو (Valve grinding) می توان ایراد بروز یافته را رفع کرد. ممکن است سر فیس دار فلنج آن دچار ایراد شده باشد که در این صورت نیاز مند تراشکاری در محل خواهیم بود.

از آن چه تا کنون شرح داده شد می توان پی برد که خدمات خطوط لوله با وجود تنوع و تکثر کارکردی و فنی، دارای فرایندهای اجرایی تقریباً مشترک و واحدی هستند، البته لازم به ذکر است هر یک از این فرایندها در سطحی بسیار پیشرفته تر از آن چه عموماً تصور می شود انجام می گیرند. در هر صورت، به طور کلی فرایندهای فنی این قسم خدمات را به طور کلی می توان به سه دسته زیر تقسیم کرد:

جوشکاری: جهت نصب اتصالات روی خطوط لوله معمولاً از جوشکاری، و البته گاهی اوقات نیز از اتصالات پیچ ومهره استفاده می شود. لازم به ذکر است جوشکاری در این فرایندها روی خطوط لوله و اغلب حاوی سیال انجام می شود و از این رو الزامات و دشواری های منحصر به خویش را دارد. در این خصوص باید تمامی تمامی جوانب از جمله حرارت ایجاد شده در نسبت با ضخامت لوله، نوع الکترود انتخابی، تعداد پاس و … به گونه ای سنجیده شود که حین کار کمترین خطر ایمنی و فنی، پرسنل و مجتمع را درگیر خود نسازد.

تراشکاری: تراشکاری نیز در این قسم خدمات ویژگی های منحصر به فردی دارد و با تراشکاری به معنای رایج آن متفاوت است. در این فرایندها این دستگاه تراش است که روی لوله یا فلنج نصب می شود و عملیات تراشکاری در محل نصب و بسته به اقتضائات محیط انجام عملیات صورت می گیرد. برای مثال ممکن است عملیات تراشکاری به صورت افقی انجام شود. در این شرایط آماده سازی و تقویت دستگاه باید به گونه ای باشد که از نوسان و بروز ناهماهنگی در تراشکاری ممانعت شود. بنابراین این فرایند در چنین شرایطی الزامات خاص خود را خواهد داشت.

انشعاب گرم
انشعاب داغ

برش: برش خطوط لوله و تجهیزات نیز بخشی جدانشدنی از این دسته خدمات می باشد. در عملیات هایی مثل انشعاب گیری گرم روی خطوط لوله، فرایند برش توسط دستگاه هات تپ و روی لوله انجام می گیرد. در مواقعی به منظور برش لوله و جداسازی آن از تکنولوژی برش سرد استفاده می شود که از طریق دستگاه برش لوله (Pipe Cuttingg) انجام می شود. در مواردی دیگر نیز، جایی که فرایند در مجاورت مواد شیمیایی و قابل احتراق صورت نمی گیرد، از برش گاز و هوا نیز می توان استفاده کرد.

سه فرایند ذکر شده فرایندهای رایج و تکرار شونده در اغلب فرایندهای مربوط به خدمات خطوط لوله می باشند و تربیت اپراتورهای کارآزموده و صاحب دانش و تجربه در این زمینه بسیار ضروری می باشد. اصولاً خدمات خطوط لوله که عمده ترین شان در بالا ذکر شدند از فرایندهای پیچیده و دارای متغیرهای بیشمار روی خطوط لوله هستند که اجرای صحیح و دقیق آن ها مستلزم انجام مطالعات کارشناسی دقیق، تیم های فنی و مهندسی متبحر و اپراتورهای آموزش دیده و با تجربه در زمینه مورد نظر می باشد. از این رو این دست خدمات مجریان تخصصی و ویژه خود را خواهند داشت و با وجود اقدامات بسیاری از مجتمع های صنعتی جهت درون سپاری این قسم فرایندها، مجریان متخصص و پیمانکاران کارآزموده در این حوزه های تخصصی قابلیت اطمینان بیشتری چهت انجام عملیات های مذکور خواهند داشت.

مهندسی آماده سازی هات تپ

 

هات تپ (Hot tap) خطوط لوله و مخازن از پروژه های فنی و دارای پیچیدگی های مهندسی منحصر بفردی می باشد که رعایت تمامی جوانب آن مستلزم همکاری و همفکری یک تیم طراحی و مهندسی است. از آن جا که این فرایند دارای متغیرهای مکانیکی، تأسیساتی، برنامه ریزی، ایمنی و زیست محیطی متعدد است، انجام آن توسط مهندسان کارآزموده در گرایشات صنعتی متعدد بوده و از این رو مهندسی فرایند هات تپ ماهیت کارگروهی دارد و دستورالعمل ها به صورت تیمی و CFT تهیه می شود.

تست فشار هات تپ
آماده سازی هات تپ

مهندسی فرایند هات تپ در سه مرحله صورت می گیرد که هر کدام ماهیت ویژه خود و در عین حال هر یک به نوبه خود تأثیر مشهودی بر افزایش ضریب اطمینان کار خواهد داشت، اما نکته مهم این است که هیچ کدام از این مراحل قابل اغماض نبوده و هر یک اهمیتی به میزان سایر مراحل دارد. سه مرحله مذکور عبارت اند از:

  • مهندسی پیش عملیاتی: که شامل آماده سازی تجهیزات و طرح ها برای انجام عملیات می باشد.
  • مهندسی عملیاتی: که شامل گام های طراحی و مهندسی حین انجام مراتب اجرایی عملیات هات تپ می باشد.
  • مهندسی پس ازعملیات: که شامل اقدامات فنی و تخصصی لازم پس از اتمام عملیات انشعاب گرم می باشد.

در خصوص عملیات هایی که هات تپ بخشی از آن ها را شامل می شود، برای مثال عملیات استاپل یا انسداد خط لوله، فرایند مهندسی پیچیده تر و دارای مراحل بیشتری می باشد که عطف توجه به هر یک جزو الزامات کار به حساب می آید.

همان طور که اشاره شد تیم مهندسی عملیات هات تپ ابتدا به ساکن باید در خصوص طراحی ها و برنامه ریزی ها پیش از انجام عملیات هات تپ تدابیر ویژه را اتخاذ نماید. در این خصوص در نظر گرفتن و تدوین راهکارها و دستورالعمل های زیر ضروری است:

۱) مراجعه به سایت: گرچه این مرحله جزو الزامات محسوب نمی شود اما به منظور اشراف بیشتر بر کار و دریافت اطلاعات دقیق از مختصات عملی و واقعی کار، مراجعه حضوری به محل سایت و رؤیت موقعیت انجام عملیات هات تپ بسیار مثمر ثمر خواهد بود. تیم مهندسی هات تپ باید اطلاعات فنی خط لوله اعم از ضخامت و جنس لوله، و نیز نوع و فشار و دمای سیال جاری در لوله را دریافت کرده و با توجه به آن، و ضمن رؤیت محل انجام کار، پیشنهادات و طرح های اولیه خود را برآورد کند. چه بسا حین مراجعه به سایت، مهندسین تیم اجرایی هات تپ پی ببرند که به دلیل شرایط محیطی، محدودیت فضا، انتشار مواد شیمیایی در محیط و مواردی از این قبیل امکان انجام عملیات هات تپ وجود ندارد. از سوی دیگر ممکن است ضمن مراجعه این نتیجه حاصل شود که برنامه ریزان مجتمع صنعتی مورد نظر می توانند با اتخاذ روش های ساده تر جایگزین به هدف مورد نظر خود دست یابند. اما در صورت قطعی شدن لزوم انجام عملیات هات تپ، مراجعه حضوری مختصات و افق دیدی واقعی در خصوص مرات انجام کار به مهندسین خواهد داد. از این رو بهتر است مجری هات تپ حتی الامکان ترتیب انجام مراجعه حضوری به محل انجام عملیات هات تپ را بدهد.

۲) استناد به استانداردها: در مرحله بعد و به پشتوانه اطلاعات دریافتی و داده هایی که از مراجعه در محل انجام هات تپ به دست آمد، تیم مهندسی می بایست استانداردهای معتبر مربوط به عملیات هات تپ پیش رو را مورد مطالعه و بازخوانی قرار دهد تا از معیارهای این استانداردها برای انجام مراتب کار استفاده کند. فرایندهایی که با رجوع به استانداردهای مذکور می توان در خصوص شان به صورت مطمئن طراحی های لازم را انجام داد عبارت اند از ساخت و نصب اتصالاتی نظیر اسپلیت تی (Split tee) یا سدل نیپل (Saddle Nipple)، جوشکاری آن ها، انجام عملیات هات تپ، نگهداری و تعمیرات پیشگیرانه، ایمنی و بهداشت، تست غیر مخرب و مواردی از این قبیل. بر حسب شرایط کار و حساسیت های ویژه هر فرایند، ممکن است نیاز به رجوع به استانداردهای دیگر نیز باشد. برای مثال جهت انجام عملیات  هات تپ روی خطوط لوله حاوی سیال سرد، یا انجام هات تپ روی لوله های حاوی مواد شیمیایی و سمی خطرناک نظیر گاز ترش، رجوع به استانداردهای بین المللی مقتضی بسیار ضروری است.

در هر صورت اصلی ترین استانداردها که می توان گفت در تمامی عملیات های انشعاب گرم هات تپ مورد استفاده قرار می گیرند به شرح زیر هستند:

  • استاندارد API 2201
  • استاندارد API 1104
  • ASME BPVC Section IX
  • ASME BPVC- Section V

چنان که اشاره شد موارد فوق عام ترین معیارها و حداقل مستندات قابل رجوع در انجام هات تپ هستند.

مهندسی هات تپ
هات تپ

۳) طرح ها و نقشه ها: بر حسب داده های دریافتی و با عنایت به استانداردهای ذکر شده، تیم مهندسی شروع به طراحی و نقشه کشی فرایندهای مورد نظر می زند. طراحی اتصال مورد نظر برای هات تپ از قبیل اسپلیت تی و سدل نیپل، طراحی فرایند اجرایی، طراحی داربست ها و اسکافولدها در صورتی که کار در ارتفاع انجام می شود، طراحی فضای مورد نیاز برای تردد نیروی کار در صورتی که کار در عمق زمین انجام می شود و مواردی از این قبیل در این مرحله به انجام می رسند. بدیهی است این گام یکی از مراحل کلیدی در انجام عملیات هات تپ محسوب می شود و بروز خطا در طراحی ممکن است بر کل فرایند آسیب وارد کند. از این رو ترجیح بر آن است که طراحی ها به صورت کار تیمی و تحت نظارت تیم مهندسی انجام شود تا در صورت ایراد در هر بخش، سایر اعضای تیم پی به آن ببرند.

از سوی دیگر ممکن است به اقتضای پروژه عملیاتی، دستگاه هات تپ خصوصاً قطعات و اتصالات آن نیز نیازمند برخی اصلاحات و تعمیرها یا تعویض ها باشند. در این خصوص نیز باید طراحی ها در خصوص قطعات و اتصالاتی قابل نصب جدید صورت گرفته شده باشد.

۴) برنامه ریزی و زمان بندی: در واقع طرح مدیریت پروژه محسوب می شود که شامل دو دسته مستندات است. در مستندات دسته اول زمان انجام هر عملیات، نیروی کار مورد نیاز برای هر مرحله و تخصص لازمه برای انجام کار مورد نظر تدوین می شود تا تیم عملیاتی بتواند بر حسب آنها اپراتور واجد صلاحیت را انتخاب کند و در دسته دوم مستندات طراحی فرایند عملیات یا گام های اجرایی آن به ترتیب و با ذکر جزئیات پیش بینی می شوند تا مجریان و اپراتورها مختصات دقیق از مراحل اجرایی کاری که قرار است انجام شود داشته باشند.

۵) آنالیز ریسک: پس از جمع آوری و تدوین مستندات ذکر شده، تیم مهندسی موظف است تمامی خطاهای بالقوه و امکان پذیر در هر مرحله از فرایند را پیشاپیش شناسایی کرده و اقدامات لازم برای پیشگیری از وقوع آن ها را کارشناسی کند. این مرحله نیز باید به صورت دقیق و با ذکر جزئیات بیان شود. برای مثال ممکن است حین انجام عملیات شفت دستگاه هات تپ بدلیل عدم تحمل فشار ناشی از لوله و سیال دچار کج تابی شود. در این خصوص باید پیش از بروز چنین رویدادی تدابیر لازم جهت ممانعت از این رخداد ذکر شوند تا کار با بیشترین ضریب اطمینان انجام شود. یا ممکن است حدس زده شود که کاتر انتخاب شده برای هات تپ قابلیت برش لوله را ندارد. در این خصوص نیز می توان پیش از آغاز کار اقدامات پیشگیرانه نظیر تعویض الماسه ها و انتخاب الماسه های با کیفیت تر را انجام داد. به طور کلی استانداردهای جامعی نظیر دستورالعمل تجزیه و تحلیل حالات بالقوه خطا (FMEA) موجود هستند که با الگوگیری از آنها می توان تدابیر پیشگیرانه لازم را اتخاذ کرد.

۶) دستورالعمل ها و روش های اجرایی: پس از انجام مراتب فوق و زمانی که تمامی برآوردهای اولیه به انجام رسید می توان دستورالعمل ها و روش های اجرایی انجام هر یک از گام های عملیات هات تپ را تدوین کرد. این مرحله نیز باید به صورت کارگروهی و تیمی انجام شود تا تمامی مختصات کار مورد ملاحظه قرار گیرد. دستورالعمل هایی که باید در این مرحله تدوین شوند شامل دستورالعمل ساخت اتصال (اسپلیت تی یا سدل نیپل)، دستورالعمل هات تپ و نیز دستورالعمل ایمنی و  بهدشت محیطی می باشند. از سوی دیگر و به منظور تسهیل آن چه در دستورالعمل ها تدوین شده، روش های اجرایی برای عملیاتی کردن امور نگاشته شده و در دسترس مجریان و اپراتورهای هر فرایند قرار می گیرد تا به صورت دقیق نسبت به مراتب انجام کار اشراف داشته باشند.

علاوه بر مستندات مذکور بهتر است یک چک لیست هات تپ نیز تدوین و در اختیار مهندسین و بازرسین فرایند هات تپ قرار گیرد تا نسبت به تمامی عوامل مخل در انجام کار دارای آگاهی بوده و نسبت به آن ها نظارت دقیق داشته باشند. چک لیست هات تپ در واقع به طور چکیده تمامی آیتم های دخیل در فرایند را به همراه دارد و بازرس اجرای فرایند با در دست داشتن آن می تواند نسبت به مراحل انجام کار تسلط کافی را داشته باشد.

۷) الزامات ایمنی و زیست محیطی: عملیات هات تپ عملیاتی دشوار، پیچیده و دارای خطرات بالقوه با شدت آسیب های احتمالی بالایی است. در صورتی که هر یک از گام های پروژه به درستی انجام نشود خطراتی با دامنه پیامدهای بالا هم عملیات و هم نیروی کار فعال در عملیات را دامن گیر خواهد کرد. بنابراین ایمنی و بهداشت جزو پیش شرط های انجام عملیات هات تپ هستند. در این خصوص نیز باید در فازهای فنی و طراحی تدابیر لازم رعایت شود. برای مثال چنان که اشاره شد، طراحی محل تردد، اسکافولدها و مواردی از این قبیل در این چارچوب می گنجند. اما از سوی دیگر بحث ایمنی لباس و پوشش کار، ایمنی محیط و تجهیز محوطه کار به وسایل اطفاء حریق، استفاده از دستکش و کلاه ایمنی، رعایت ایمنی نیروی کار و عملیات حین آماده سازی تجهیزات و… از فاکتورهایی است که در این مرحله می باید مورد توجه قرار گیرند.

علاوه بر این، حفظ ایمنی و سلامت، و بهداشت محیط زیست نیز از جمله اصول مهندسی در فرایند هات تپ می باشد که تیم HSE هات تپ باید نسبت به آن نیز تدابیر لازم را اتخاذ کرده باشد، به طوری که عملیات هات تپ و کلیه مراحل آن آسیبی به مجتمع، محیط زیست و نیروی انسانی وارد نسازد.

سدل نیپل
جوشکاری در هات تپ

۸) تهیه لیست BOM: پس از اتمام تمامی فرایندهای فوق، اکنون تیم مهندسی شناخت و اطلاع تقریبا دقیق از مواد و ابزار مورد نیاز و ماشین آلات و امکانات لازم برای هر یک از فرایندهای مربوط به عملیات هات تپ خواهد داشت. بنابراین برای هر یک از مراحل انجام فرایند هات تپ لیستی از موارد و قطعات و ماشین آلات تهیه و تحیل واحدهای اجرایی  وعملیاتی می شود تا ایشان در خصوص تأمین تجهیزات و قطعات و مواد اولیه دچار سر در گمی و ابهام نباشند. لازم به ذکر است در خصوص تهیه برخی تجهیزات، از آن جا که ممکن است تهیه آن ها یا انتقال آن ها به محل سایت و در مکانی که قرار است عملیات هات تپ انجام می شود دشوار باشد، بنابراین پیمانکار عملیات هات تپ باید تا جای ممکن تهیه برخی تجهیزات و تأسیسات را به کارفرمایان و فعالان مجتمع محول کنند. برای مثال تأمین تأسیسات برق و سایر موارد، و یا حتی تهیه ماشین آلات و دستگاه هایی نظیر دستگاه جش و… می تواند بر عهده مشتریان باشد. در هر صورت تیم مهندسی پس از انجام هماهنگی های لازم در این خصوص با برنامه ریزان مجتمع، لیستی از مواد و تجهیزات را تهیه کرده و به واحدهای اجرایی تحویل خواهد داد.

آن چه تا کنون بدان اشاره شد شرحی بر فرایندهای مهندسی و طراحی در مرحله پیش از اجرای عملیات انشعاب گرم هات تپ بشمار می رود. بدیهی است تجربه و تخصص، و دانش فنی و اجرایی پیش شرط های انجام این مراتب به نحو احسن می باشد. بدون شک واحدهای صنعتی فعال در زمینه انجام عملیات هات تپ به فراخور افزایش تجارب و تکرار در پیاده سازی فرایندهای فوق، به تدریج بیشتر و بیشتر بر مراتب و اقتضائات کار مسلط شده و به این ترتیب ضریب خطاها در تدارک گام های پشتیبانی مذکور به حد کمینه خود می رسد.

توجیه عملیات هات تپ

هات تپ از فرایندهای خطوط لوله می باشد که در دهه ۳۰ میلادی ابداع شد. هدف از فرایند هات تپ در دسترس قرار دادن سیستم های تحت فشار نظیر خطوط لوله، مخازن و تانکرهای نگهدارنده و هدایت کننده مسیر جریان سیال جهت انجام عملیات های اصلاحی روی آنها می باشد. گرچه طی سالیان شکل گیری و تکوین این تکنولوژی رشد و ارتقاء یافته و همچنان روند رو به رشد آن در تسهیل فرایند، افزایش ضریب ایمنی، کاهش زمان هدر رفت و مواردی از این قبیل تداوم دارد، اما مکانیزم و چارچوب کلی آن طی این سالیان تغییری نکرده است. به این شرح که دستگاه هات تپ حاوی یک مته راهنما و یک کاتر برنده لوله از طریق شفت به سمت جداره لوله پیشروی می کند و با بریدن لوله و خارج کردن کوپن لوله یک انشعاب جدید در دسترس قرار می دهد. دستگاه هات تپ باید به صورتی آماده و تجهیز شده باشد که به لحاظ تحمل فشار و شرایط خط لوله توان مقاومت داشته باشد تا حین انجام عملیات هات تپ بین دستگاه هات تپ و مختصات فنی خط لوله و سیال تعادل و توازن برقرار شده باشد. برای این که عملیات هات تپ امکان پذیر باشد و سوراخکاری لوله توسط دستگاه قابل انجام باشد یک فیتینگ سه شاخه ای روی لوله نصب و جوشکای می شود. فیتینگ مذکور با توجه به شرایط لوله و خصوصاً ویژگی های سیال انتخاب می شود. برای این کار اغلب از اتصال اسپلیت تی استفاده می شود. سپس روی فیتینگ یک ولو نصب شده و به منظور بررسی میزان مقاومت ولو و اتصال در مقابل فشار خط روی آن ها تست فشار انجام می گیرد. سپس عملیات هات تپ انجام شده و انشعاب مورد نظر روی لوله یا مخزن ایجاد می شود.

هات تپ و انشعاب گیری
نصب دستگاه هات تپ

پیش شرط انجام عملیات هات تپ توجیه پذیری اقتصادی و فنی آن است. اصولاً هر فن آوری جدید به منظور افزایش بهره وری فرایندها انجام می شود. فن آوری تنها در صورتی قابلیت اجرایی خواهد داشت که نسبت به روش های جاری دارای مزایای اقتصادی، فنی و ایمنی باشد. در غیر این صورت استفاده از همان روش های موجود قابل توجیه تر است. تا پیش از ابداع عملیات هات تپ انشعاب گیری معمولاً به این صورت بود که خط لوله مورد نظر را از سیال تخلیه می کردند و سپس عملیات انشعاب گیری روی آن انجام می شد، اما با توجه به مزایایی که عملیات انشعاب گرم داشت از جمله عدم نیاز آن به خاموشی خط و تخلیه خط لوله، هات تپ تبدیل به روال جاری در انشعاب گیری از خطوط لوله گردید.

اما با این وجود مجری هات تپ ملزم است در هر پروژه عملیاتی نسبت به توجیه قتصادی و فنی طرح مورد نظر ملاحظات خاص خود را داشته باشد. در این خصوص تیم امکان سنجی و بررسی توجیه طرح می بایست ذیل گام های زیر توجیه یا عدم توجیه طرح را به اثبات برسانند. بدیهی است در صورتی که این جمع بندی حاصل شد که انشعاب گیری از لوله به روش گرم قابل توجیه نیست، نمی بایست از این روش استفاده کرد. مراحلی که این تیم امکان سنجی جهت تبیین توجیه اقتصادی عملیات هات تپ باید پیاده سازند به شرح زیر است:

هات تپ
hot tap
  • تعیین مختصات فیزیکی خط لوله موجود:

در درجه اول مشخصات فنی خط لوله و سیال از مشتری دریافت شده و بر حسب آن برنامه ریزی ها و طراحی های توجیهی پروژه به انجام می رسد. تیم هات تپ باید حداکثر فشار کاری سیال درون لوله حین انجام عملیات هات تپ دریافت کند تا برآوردی از میزان مقاومت و استحکام دستگاه هات تپ و فیتینگ و سایر اتصالات داشته باشد. طبیعی است اگر دستگاه های موجود در بازار یا دستگاه های در دسترس مجری هات تپ قادر به انجام عملیات در فشار مد نظر مشتری نباشند عملیات کان لم یکن تلقی می گردد و باید سراغ روش های دیگر رفت. جنس و ضخامت لوله نیز فاکتورهای تعیین کننده دیگر در محاسبات اولیه محسوب می شوند. باید برای تیم هات تپ مبرهن شود که تجهیزات موجودش قادر به برش لوله از جنس مورد نظر مشتری می باشند. در غیر این صورت باید هزینه های لازم برای تجهیز و ارتقای دستگاه هات تپ جهت انجام عملیات برآورد شود. مورد بعدی آنالیز وضعیت خط لوله به لحاظ میزان خوردگی، آسیب های جانبی و مواردی از این قبیل است. این مورد بهتر است به صورت حضوری و در محل سایت توسط تیم پروژه هات تپ مورد بررسی قرار گیرد. باید شرایط لوله از جهت امکان پذیری عملیات هات تپ بر روی آن برآورد شود. در صورت فرسودگی و خوردگی بیش از اندازه لوله، خصوصاً در لوله های ضخامت پایین باید نسبت به انجام عملیات هات تپ روی آن ها بسیار حساس بود. همچنین حین بازدید باید نسبت به تجهیزات کنترلی و ابزار دقیق در مجاوت محل انجام هات تپ حساس بود. اگر ابزاری در مجاورت عملیات روی خطوط لوله و تجهیزات نصب باشد، به نحوی که بروز هر گونه اختلال احتمالی در عملیات هات تپ روی آن و مجموعه تأثیر مخرب ایجاد کند، تیم هات تپ باید نسبت به پذیرش تبعات احتمالی حساس باشد. برآورد اقتصادی، جانی و فنی این چنین رویدادهایی جزو الزامات در فرایند امکان سنجی محسوب می شود.

به طور کلی برای انجام امکان سنجی به صوت جامع و کامل انجام این قسم محاسبات ضروری به شمار می رود. هر چه هات تپ کاران برآوردی دقیق تر در این خصوص داشته باشند طبیعتاً اشراف اطلاعاتی و قدرت تصمیم گیری در خصوص امکان یا عدم امکان انجام عملیات هات تپ نزد آنها بیشتر خواهد بود.

  • برآورد هزینه های انجام انشعاب از طریق خاموش کردن خط: پس از انجام فاز اول کار، تیم هات تپ باید برآوردی دقیق از میزان هزینه های انجام عملیات انشعاب گیری به روش سنتی و از طریق خاموش کردن خط داشته به دست بیاورد. در این مورد باید هزینه های کار از جمله تهیه متریال های مورد نیاز، برش لوله، جوشکاری، کنترل کیفیت فرایند، نیروی انسانی درگیر در کل فرایند و مواردی از این قبیل محاسبه شود.

اما مهم تر از موارد ذکر شده هزینه هایی است که به صورت پنهان در نفس این فرایند مستتر هستند که از قضا بخش اصلی هزینه ها را شامل می شوند. این هزینه شامل خاموش بودن خط لوله در طول انجام فرایند می باشد. به عبارتی دیگر واحد صنعتی ناچار است برای تخلیه خط و انشعاب گیری از آن برای روزهای متمادی فعالیت ها یا حداقل بخشی از فعالیت های خود را که به خط لوله مربوطه مرتبط است متوقف سازد و به این ترتیب واحد را تا انجام کامل عملیات از فاز بهره برداری خارج سازد. بدیهی است در این صورت فرایندهای جاری متوفف شده و فرایند تولیدی واحد صنعتی به تعویق می افتد. طبیعتاً در صورتی که خط لوله مذکور بخشی از فرایندهای اصلی مجموعه را شامل شود ممکن است هزینه ی بسیار بالایی متحمل واحد صنعتی شود. از سوی دیگر ممکن است تجهیزات و ابزاری در امتداد لوله مذکور نصب شده باشند که صحت عملکرد آن ها منوط به جریان دائمی سیال درون لوله باشد. در این مورد نیز باید توجه داشت که تعطیلی خط می تواند بر عملکرد آن ها آسیب رسانده و هزینه دیگری را بر مجموعه صنعتی بار کند.

به طور کلی تیم هات تپ موظف است کلیه هزینه های مربوط به انجام کار به روش سنتی را حتی الامکان با بیشترین دقت به انجام برساند تا بتواند بهترین تصمیم در خصوص توجیه اقتصادی و فنی انجام هات تپ را بگیرد.

  • برآورد هزینه های انجام عملیات هات تپ:

در این خصوص می بایست هزینه های آماده سازی و تجهیز دستگاه هات تپ، ساخت، اتصال و نصب فیتینگ وی لوله، هزینه ولو و هزینه هایی از این قسم محاسبه شود. نیروی انسانی دخیل در فرایند نیز باید به صورت دقیق شناسایی و هزینه های مربوط به آن ها نیز پیش بینی و محاسبه شود. از آنجا که عملیات هات تپ مستلزم تجهیزات جانبی متعددی می باشد باید نسبت به هریک از آن ها دقت و حساسیت داشت. برای مثال در شرایطی که کار در ارتفاع انجام می شود هزینه های باز و بست داربست، اسکافولدینگ، تعبیه مسیرهای تردد و مسیر فرار اضطراری، هزینه های ایمنی کار و مواردی از این قسم به عنوان هزینه های ضروری انجام عملیات انشعاب گرم در نظر گرفته شود. بدیهی است در این فرایند دیگر هزینه های ناشی از تعطیلی خط را نخواهیم داشت و همین نکته چنان که میدانیم بزرگ ترین مزیت عملیات هات تپ محسوب می شود، اما با این وجود هزینه هایی نسبت به روش سنتی بر کار افزوده می شوند که در نظر گرفتن آنها جزو اصول کاری تیم هات تپ در فاز امکان سنجی و طرح توجیهی بشمار می رود.

انشعاب گرم
هات تپ ۴۸ اینچ
  • مقایسه بندهای ۲ و ۳ و جمع بندی: پس از تهیه و تنظیم مستندات فوق، به راحتی می توان در خصوص مزیت هر یک از دو روش بر دیگری اظهار نظر کرد. تجربه نشان داده است که همواره در تصمیم گیری نهایی کفه ترازو به سمت انتخاب عملیات هات تپ سنگینی می کرده است، البته مشروط بر آنکه امکان انجام عملیات هات تپ به لحاظ محدودیت های فنی و انسانی وجود داشته باشد. اما با این وجود انجام مراحل فوق ضروری است تا نسبت به حکم ذکر شده اطمینان حاصل شود.

لازم به ذکر است هر دو نوع عملیات انشعاب گیری دارای هزینه های پنهان و غیر قابل محاسبه ای می باشند که لحاظ آنها در برآورد هزینه های امکان سنجی به صورت دقیق امکان پذیر نیست. برای مثال سوانح ایمنی ناشی از آسیب دیدگی نیروی کار حین انجام فرایندها از جمله این موارد است. از سوی دیگر هر کدام از فرایندها به نوبه خود دارای خطراتی می باشند که گرچه محاسبه آن ها مقدور نیست اما در نظر گرفتن تبعات و آثار آنها در انتخاب نوع عملیات انشعاب گیری دخیل است. برای مثال نوع سیال درون لوله از جمله این موارد است. اگر سیال از نوع مواد بسیار سمی و خطر ناک نظیر گاز ترش باشد طبیعتاً بروز کوچک ترین نشتی حین هر یک از فرایندها تبعاتی جبران ناپذیر خصوصاً برای نیروی کار خواهد داشت. چرا که استشمام کوچک ترین میزان از این ماده می تواند به قیمت جان اپراتورها و پرسنل اجرایی تمام شود. در این شرایط طبیعتاً هزینه جانی و ایمنی انجام عملیات هات تپ بسیار بالاتر خواهد رفت چرا که ضریب ریسک فرایند بالاتر فته است. در فرایندهای سنتی می توان تخلیه خط را تا جایی ادامه داد که نسبت به فقدان سیال درون لوله اطمینان حاصل کند اما در عملیات انشعاب گرم هات تپ، از آنجایی که کل فرایند روی خطوط لوله زنده و حاوی حریان سیال انجام می شود، بروز کوچک ترین ایراد ناشی از خطای انسانی، تجهیزات و تأسیسات نامناسب یا دستورالعمل های تدوینی خساراتی سنگین به مجموعه وارد خواهد کرد. تیم تصمیم گیر در خصوص توجیه یا عدم توجیه عملیات هات تپ باید نسبت به این گونه مواد محاسبه ناپذیر حساسیت به خرج دهد.

پس از پیش بینی تمامی این موارد و در قالب کار گروه های تصمیم گیری جهت بررسی ابعاد کار از تمامی جوانب، نسبت به انتخاب هر یک از دو راهکار مذکور تصمیم گیری به عمل می آید. شرکت پیشگام صنعت ابزار در این زمینه آماده ارائه خدمات مورد نیاز مشتریان می باشد. تیم مهندسی و فنی این شرکت تجربه انجام این قسم پروژه ها را داشته و می تواند در اسرع وقت مشتریان را نسبت به توجیه یا عدم توجیه عملیات مطلع و آگاه سازد.

هات تپ و عوامل وقوع خرابی

هات تپ از جمله فرایندهای فنی روی خطوط لوله می‌باشد که گرچه  دارای مزیت‌های برجسته و قابل توجهی است اما از سوی دیگر خطرات و تهدیدات عمده ای نیز پیشبرد مسیر آن را تهدید می‌کند. از این حیث توجه به تمامی عواملی که می‌توانند چه به لحاظ فنی و چه ایمنی در روند کار انشعاب گرم اختلال ایجاد کند از جمله وظایف تیم‌های فنی و مهندسی بشمار می رود. عدم توجه به این عوامل ضریب حطرات احتمالی عملیات هات تپ را بسیار افزایش داده و بنابراین مجریان عملیات هات تپ و طراحان و مهندسان باید نسبت به تمامی آنها حساسیت به خرج دهند.

هات تپ گیری
نصب سدل نیپل

برای آشنایی با محاطرات عملیات هات تپ برخی از برجسته ترین تهدیدهای بالقوه در عملیات هات تپ را بر می‌شماریم؛ بدیهی است تیم فنی و مهندسی می بایست در دستورالعمل‌ها، روش‌های اجرایی و چک لیست هایی که برای انجام عملیات هات تپ تدوین می کند نسبت به آن‌ها هوشیار باشد. البته لازم به ذکر است در بسیاری از موارد ممکن است با عوامل تهدیدزای منحصر به فرد و تکرار ناپذیری مواجه شویم که ویژه همان عملیات هات تپ مشخص است. در این قسم موارد طبیعتاً طراحان و مهندسان توان پیش بینی آنها را نخواهند داشت و چه بسا در هیچ یک از دستور کارهای مدون به آنها اشاره نشده باشد. برای رفع این ایرادات بهترین اهرم نیروی کار متخصص و متبحر است.

بدیهی است که یک اپراتور هات تپ که مسلط بر فرایندهای اجرایی می باشد و از سوی دیگر آشنایی کامل با رفتار خطوط لوله دارد میتواند بسیار مثمر ثمر باشد. علاوه بر این، مجتمع های صنعتی تولید کننده فرآورده های نفتی، گازی و پتروشیمی اقتضائات ویژه کاری خاص خود را دارند و محیط های کار در این گونه واحدها مختصات محیطی و فنی خاص خود را دارد که تنها برای کسی قابل درک است که سابقه کار و آشنایی در این گونه واحدها را داشته باشد. طبیعتاً هر محیط صنعتی محدودیت ها، الزامات و ویژگیهای خاص خود را دارد و از آنجا که عملیات هات تپ اغلب موارد در مجتمع های پالایشگاهی و پتروشیمی را دارد بهتر آن است که اپراتورها سابقه  و آشنایی کافی در خصوص کار در چنین محیطهایی را داشته باشند تا در صورت بروز هر گونه رویداد غیر متعارف چه از جانب فرایندهای مربوطه به عملیات هات تپ و چه از جانب فرایندهای مربوط به خود مجتمع قدرت واکنش سریع و آنالیز رویداد را داشته باشند.

در هر صورت و با وجود این قسم مخاطرات غیر مترقبه، برخی وقایع قابل پیش بینی و برنامه ریزی وجود دارند که در صورت عدم رعایتشان تکرار پذیر خواهند بود. مجری هات تپ باید نسبت به شناسایی و رفع پیشگیرانه این تهدیدها آگاهی کافی بخرج دهد. برخی از این موارد بشرح زیرند:

نشتی و انفجار حین جوشکاری: چنانکه می دانیم جوشکاری اسپلیت تی یا هر اتصال انتخابی دیگر روی لوله در شرایطی صورت می گیرد که لوله مملو از سیال در حال جریان است. جوشکاری از آنجا که تولید حرارت می کند و خود فرایندی احتراق زاست میتواند خطراتی را متوجه مجموعه کند. این خطر از دو جانب احساس می شود؛ اول آنکه تصادم احتراق ناشی از جوشکاری با مواد شیمیایی احتمالی در محوطه انجام کار هات تپ و تأسیسات نصب شده در محل میتوان منشأ خطر باشد. ممکن است بدون اینکه مجریان هات تپ مطلع باشند محیطی که عملیات هات تپ در آن انجام می‌شود آغشته به برخی گازهای قابل اشتعال در مقابل احتراق باشند که از راه حواس انسانی قابل شناسایی نیست و فقط با تست و ابزارهای ویژه می توان پی به وجود آن‌ها برد. در این مواقع انجام تست‌های لازم جهت تشخیص مواد و گازهای منتشر در هوا پیش از انجام عملیات ضروری است. در این خصوص کارفرما ممکن است به دلیل غفلت یا عدم آشنایی با حساسیت های فرایند هات تپ نسبت به خطرات احتمالی اگاهی چندانی نداشته باشد. بنابراین مجریان هات تپ خود باید نسبت به چنین پدیده ای حساسیت لازم را داشته باشند.

انشعاب گیری به روش گرم
جوشکاری هات تپ

از سوی دیگر طبیعتاً تأسیساتی نظیر کابل های برق، مواد شیمیایی سر ریز شده و آغشته شده در زمین نظیر نفت و بنزین و سایر مواد قابل اشتعال در مجاورت محل جوشکاری اسپلیت تی موجود باشند که بر اثر اصابت جرقه های جوشکاری حریق ایجاد کنند. در این خصوص باید آگاهی کامل نسبت به تبعات وجود این مواد وجود داشته باشد و مجری هات تپ باید کاملاً محیط را بلحاظ ایمنی از این جنبه ها ایمن کند. جنبه دوم ماجرا خطری است که در نتیجه حرارت جوشکاری سیال درون لوله را تهدید می کند، چراکه اگر سیال نسبت به حرارت ایجاد شده حساسیت داشته باشد می‌توان همچون یک منبع احتراق عمل کند. در این صورت اگر نکات ایمنی رعایت نشود ممکن است شاهد فجایعی نظیر انفجار خط و تحمیل صدمات و آسیب‌ها و خسارات جبران ناپذیری باشیم. در این خصوص مجری هات تپ و علی الخصوص تیم فنی و مهندسی وی با دریافت اطلاعات کامل از مشخصات فنی لوله و سیال دستورالعملی برای جوشکاری اسپلیت تی روی لوله تدوین کند که خطرات احتمالی را پیشگیری کند. تعداد خطوط جوش، درجه جوش، الکترود انتخابی، دمای جوش، تعداد پاس های جوش و… مواردی هستند که می بایست بر اساس مشخصات فنی لوله برنامه ریزی و تدوین شوند. مجری هات تپ حین تدوین دستورالعمل جوشکاری اسپلیت تی و نیز حین اجرای آن باید به ضخامت لوله، دمای سیال و نوع سیال و مواردی از این قسم توجه کند. در غیر این صورت میزان ریسک و ضریب خطرات بروز اشتعاب و انفجار بسیار بالا خواهد رفت. چه بسا تیم طراحی و مهندسی هات تپ به این جمع بندی برسد که انجام عملیات جوشکاری اسپلیت تی روی لوله امکان پذیر نیست. در این شرایط باید نتایج با صراحت به تصمیم گیران اعلام شود تا از روش‌های جایگزین نظیر استفاده از اسپلیت تی مکانیکی و … استفاده شود. بنابراین کتمان و پشت گوش انداختن این فاکتورها از جانب هیچ کدام از طرف های عملیات قابل توجیه نیست.

دفرمه شدن یا آسیب دیدن اتصالات:ممکن است به دلیل طراحی، ساخت یا نصب نادرست اتصال اسپلیت تی یا سدل نیپل روی لوله حین یا پس از اجرای عملیات هات تپ دچار ایراد در کارکرد شود. این مشکل از این ایراد ناشی می‌شود که اسپلیت تی توان تحمل فشار سیال و خط لوله را ندارد. در چنین حالتی ما با ایراداتی نظیر نشتی، دفرمه شدن اسپلیت تی و خود لوله اصلی، افت فشار سیال، اشتعال و حتی انفجار مواجه خواهیم بود. از این رو می بایست در هر سه گام ذکر شده دقت و احتیاط‌های ویژه داشت. در فاز طراحی باید با کسب اطلاع دقیق از فشار و دمای سیال و جنس لوله و ضخامت آن، مواد و متریالهای اولیه ای را به کار برد که توان تحمل فشار ناشی از خط را داشته باشند. به خصوص حین انجام عملیات هات تپ فشار بالایی به مجموعه وارد خواهد شد و اسپلیت تی باید آمادگی مقاومت در برابر آن را داشته باشد. افزون بر این حین ساخت نیز اپراتورها باید دستورالعمل تدوین شده ساخت اسپلیت تی را به دقت رعایت کنند. تعداد پاس جوش، نوع الکترود انتخابی، دمای جوش، و دقت در فاریند جوشکاری متغیرهایی هستند که در عملکرد اسپلیت تی در آنیهد اثرگذار خواهند بود. حین فرایند نصب اسپلیت تی روی لوله نیز به همین طور، اپراتورهای نصلب باید توجه داشته باشند که اتصال مذکور به منظور انجام عملیات انشعاب گرم هات تپ نصب می‌شود و از این رو باید مقاومت بالایی داشته باشد. در صورتی که خطوط جوش اتصالات اسپلیت تی به یکدیگر و به لوله ضعیف باشد بدون شک ظرف مدت زمان کوتاه آثار مخرب فنی خود را نشان خواهد داد و چه بسا خطرات ایمنی و نیروی انسانی نیز خلق کند. بنابراین جنس متریال‌ها و مواد اولیه، ضخامت آنها، الکترودها، تعداد پاس جوش، دقت درجوشکاری و… عواملی محسوب می‌شوند که با دقت در آنها می توان از بروز خطرات ایمنی و  فنی در این خصوص ممانعت کرد. بهترین و مطمئن ترین راه حل برای تست صحت و دقت عملکرد اتصال اسپلیت تی حین و پس از انجام عملیات هات تپ، انجام تست‌های جوش و فشار روی آن باشد. تست جوش به منظور حصول اطمینان از جوشکاری مناسب خطوط و اتصالات انجام می‌گیرد. بسته به میزان حساسیت کار می‌توان از تست‌های PT، اولتراسونیک، رادیوگرافیک و نظایر آن استفاده کرد. همچنین پس از نصب اتصال اسپلیت تی روی لوله نیز ترجیح بر آن است که به منظور تأیید مقاومت اتصال در مقابل نشتی سیال تست فشار هیدرواستاتیک روی آن انجام گیرد. در این تست فشاری به میزانی کمی بیشتر از فشار سیال خط لوله وارد می‌شود و به این ترتیب صحت عملکرد آن تست می شود؛ به این ترتیب که اگر اتصال اسپلیت تی در مقابل فشار هیدراستاتیک وارده تاب و مقاومت داشت می توانیم مطمئن شویم که اتصال در مقابل فشار سیال عملکرد صحیحی خواهد داشت.

تست هیدرواستاتیک
هات تپ

نشتی و انفجار حین عملیات هات تپ: ممکن است به دلیل اتصال نامناسب قطعات و اتصالات حین انجام عملیات هات تپ و چه بسا پس از آن دچار مشکلاتی نظیر نشتی و حتی بروز انفجار باشیم. به این دلیل در خصوص نصب اتصالات باید بسیار دقیق عمل کرد. نصب ولو روی اتصال اسپلیت تی از این جهت از اهمیت بالایی برخوردار است. باید بین ولو و اسپلیت تی یک گسکت متناسب با شرایط کار قرار داده شود و همچنین پیش از نصب خود ولو نیز باید تست شود تا نسبت به عدم نشتی آن اطمینان حاصل شود.

آسیب دیدن دستگاه هات تپ حین عملیات: ممکن است دستگاه حین انجام عملیات هات تپ دچار آسیب دیدگی شود و به این صورت عملیات هات تپ دچار خدشه شود. در این خصوص نیز انجام اقدامات پیشگیرانه ضروری است. یکی از دلیایل این امر می‌تواند ناشی از این باشد که دستگاه بدلیل فرسودگی یا هر ایراد دیگر توان تحمل فشار سیال خط را ندارد. بنابراین در این خصوص نیز انجام تست هیدرواستاتیک پیش از انجام هات تپ توصیه می شود. ممکن است دستگاه بدلیل فقدان امکانات یا عدم آشنایی مجری هات تپ بلحاظ سایز و سایر خصوصیات برای انجام هات تپ اشتباه انتخاب شده باشد. در این مورد نیز تیم مهندسی هات تپ باید متعهدانه نسبت به این مسئله حساسیت به خرج دهد. در هر صورتی تست فشار هیدرواستاتیک بهترین معیار برای محک توان انجام عملیات توسط یک دستگاه هات تپ است.

ایمنی و بهداشت در عملیات هات تپ

انشعاب خط لوله
عملیات هات تپ- برش لوله

هات تپ خطوط لوله و مخازن از جمله فرایندهای حساس در ارائه خدمات خطوط لوله بشمار می‌آید و از این حیث در کنار عوامل فنی، توجه به شاخص‌های ایمنی و بهداشت و متغیرهای زیست محیطی دارای نقش حائز اهمیتی می‌باشد. در این زمینه نیز استانداردهای معتبر بین‌المللی از جمله API-2201 بخش زیادی از مباحث خود را به فاکتورهای ایمنی و زیست محیطی انجام هات تپ معطوف کرده‌اند. عملیات هات تپ خود دارای دشواری‌ها و پیچیدگی‌های فنی خاص خود می‌باشد و از این رو اختصاص این حجم از توصیه‌های ایمنی از جانب استاندارد مذکور نشان می‌دهد که این عوامل نقشی کمتر از عوامل فنی در انجام عملیات هات تپ ندارند.

از این رو مجریان انجام عملیات هات تپ باید در خصوص شاخصه‌های ایمنی و بهداشت تسلط و آمادگی کامل را پیش از انجام عملیات هات تپ احراز کرده و تمامی پیش‌بینی‌های لازم در این خصوص را در قالب دستورالعمل‌ها و روش‌های اجرایی تدوین کرده باشند. در ادامه به برخی الزامات که به پیشبرد مطمئن عملیات هات تپ یاری می‌رسانند اشاره خواهد شد:

– تهیه لباس کار و ادوات ایمنی و حفاظت شخصی: مجری عملیات می‌بایست به اقتضای مشخصات فنی پروژه هات تپ ادوات و ابزار کار، لباس کار مناسب، دستکش، کفش کار، کلاه کار و سایر تجهیزات حفاظت فردی را برای اپراتورها فراهم کرده باشد. عملیات انشعاب گرم هات تپ معمولاً روی خطوط لوله حاوی سیال انجام انجام می‌شود و مجری هات تپ باید با در نظر گرفتن این احتمال که حین انجام عملیات هات تپ سیال به هر نحوی نشتی و برون رفت خواهد داشت، می‌بایست ادواتی را برای نیروی کار فراهم کند که ایشان را در مقابل جریان و حرارت و فشار سیال محافظت کند.

– تجهیزات ایمنی و اطفاء حریق: عملیات هات تپ معمولاً روی خطوط لوله حاوی سیالات قابل احتراق انجام می‌شود. حتی در غیر این‌صورت و در شرایطی که سیال فاقد قابلیت احتراق و اشتعال می‌باشد نیز عملیات‌هایی نظیر جوشکاری اسپلیت تی و نیز خود فرایند برش لوله توسط کاتر دستگاه هات تپ می‌تواند منشأ خطراتی نظیر آتش سوزی و حتی انفجار شود. در چنین شرایطی تجهیزات اطفاء حریق باید تمام و کمال فراهم و پرسنلی جهت استفاده سریع از آن در صورت بروز خطر در نظر گرفته شده باشد. تعبیه ۲ یا ۳ کپسول آتش نشانی در مجاورت عملیات هات تپ و نیز بهره بردن از تجهیزات آتش نشانی که اغلب مجتمع‌های صنعتی بزرگ دارای آن می‌باشند در حوالی محل انجام هات تپ بر ضریب اطمینان فرایند می‌افزایند.

– محل تردد مناسب برای نیروی کار: عملیات هات تپ به لحاظ ارتفاع طبیعتاً در سه شرایط می‌تواند انجام شود؛ در ارتفاع نسبت به زمین، در سطح زمین و در عمق زمین. در خصوص حالت اول، نصب اسکافولد و داربست توصیه می‌شود. در این خصوص باید تدابیر ویژه جهت نصب مطمئن و مستحکم اسکافولدها بجهت ایمنی تردد اپراتورهای هات تپ اتخاذ کرد. تدوین یک دستورالعمل توسط مجری هات تپ و ارائه آن به کارفرما جهت پیاده سازی بهترین راهکار محسوب می شود. در برخی مواقع به دلایلی از بسکت به منظور انجام عملیات هات تپ استفاده می‌شود. در این خصوص نیز مجری هات تپ و کارفرما باید تدابیر ویژه را در نظر بپگیرند. خصوصاً کارفرما ملزم است نسبت به تهیه بسکت مطمئن و دارای فضای مناسب اقدام کند تا تمرکز اپراتور هات تپ بیشتر متوجه فرایند فنی عملیات هات تپ باشد تا اطمینان بسکت.

هات تپ
هات تپ

در صورتی که عملیات در عمق زمین انجام شود نیز حفاری مناسب، تعبیه یک محل تردد مناست جهت تسهیل رفت و آمد اپراتورها، و مهمتر از همه ایجاد راه فرار اضطراری برای تخلیه انسانی محل در صورت بروز سانحه اکیدا توصیه می‌شود. فقدان این فاکتورها تبعاتی جبران‌ناپذیر در صورت بروز سانحه خواهد داشت.

– تست آلایندگی محیطی: ممکن است در مجاورت محل انجام عملیات هات تپ ذرات و گازها و مواد شیمیایی منتشر در فضا باشند که به جهت سمی بودن یا قابل اشتعال بودن خطراتی را برای انجام عملیات هات تپ و مجریان و اپراتورها پیش بیاورد. خصوصاً حین جوشکاری اسپلیت تی روی لوله برخورد این ذرات با حرارت ناشی از جوشکاری می‌تواند منشأ خطرات جانی، آسیب‌های فنی و خسارات اقتصادی باشد. این ذرات قابل رؤیت نیستند و ممکن است قابل تشخیص از طریق استشمام نیز نباشند. از این رو مجری هات تپ پیش از انجام عملیات می‌بایست نسبت به عدم وجود چنین ذراتی اطمینان حاصل کند. در صورت وجود چنین موادی طبیعتاً انجام هات تپ روی لوله امکان‌پذیر نیست مگر اینکه به تشخیص مهندسین و طراحان عملیات با اتخاذ تدابیر ویژه بتوان بصورت مقطعی این ذرات را از محل هات تپ دور کرد.

هات تپ
انشعاب گرم

شاخص‌های ایمنی عملیات هات تپ بسیار گسترده تر از موارد برشمرده است، اما بمنظور آشنایی اجمالی، خطوط کلی الزامات ایمنی ذکر گردیدند. توصیه می‌شود مجریان عملیات هات تپ علاوه بر استفاده از اپراتورهای مجرب و مسلط بر الزامات ایمنی کار گرم، دارای یک کارشناس ایمنی و بهداشت در محیط نیز باشند که ضمن حضور مستمر در محل انجام فرایندهای فنی هات تپ نسبت به رعایت اصول ایمنی نظارت مستمر داشته باشد.