هات تپ از فرایندهای خطوط لوله می باشد که در دهه ۳۰ میلادی ابداع شد. هدف از فرایند هات تپ در دسترس قرار دادن سیستم های تحت فشار نظیر خطوط لوله، مخازن و تانکرهای نگهدارنده و هدایت کننده مسیر جریان سیال جهت انجام عملیات های اصلاحی روی آنها می باشد. گرچه طی سالیان شکل گیری و تکوین این تکنولوژی رشد و ارتقاء یافته و همچنان روند رو به رشد آن در تسهیل فرایند، افزایش ضریب ایمنی، کاهش زمان هدر رفت و مواردی از این قبیل تداوم دارد، اما مکانیزم و چارچوب کلی آن طی این سالیان تغییری نکرده است. به این شرح که دستگاه هات تپ حاوی یک مته راهنما و یک کاتر برنده لوله از طریق شفت به سمت جداره لوله پیشروی می کند و با بریدن لوله و خارج کردن کوپن لوله یک انشعاب جدید در دسترس قرار می دهد. دستگاه هات تپ باید به صورتی آماده و تجهیز شده باشد که به لحاظ تحمل فشار و شرایط خط لوله توان مقاومت داشته باشد تا حین انجام عملیات هات تپ بین دستگاه هات تپ و مختصات فنی خط لوله و سیال تعادل و توازن برقرار شده باشد. برای این که عملیات هات تپ امکان پذیر باشد و سوراخکاری لوله توسط دستگاه قابل انجام باشد یک فیتینگ سه شاخه ای روی لوله نصب و جوشکای می شود. فیتینگ مذکور با توجه به شرایط لوله و خصوصاً ویژگی های سیال انتخاب می شود. برای این کار اغلب از اتصال اسپلیت تی استفاده می شود. سپس روی فیتینگ یک ولو نصب شده و به منظور بررسی میزان مقاومت ولو و اتصال در مقابل فشار خط روی آن ها تست فشار انجام می گیرد. سپس عملیات هات تپ انجام شده و انشعاب مورد نظر روی لوله یا مخزن ایجاد می شود.
پیش شرط انجام عملیات هات تپ توجیه پذیری اقتصادی و فنی آن است. اصولاً هر فن آوری جدید به منظور افزایش بهره وری فرایندها انجام می شود. فن آوری تنها در صورتی قابلیت اجرایی خواهد داشت که نسبت به روش های جاری دارای مزایای اقتصادی، فنی و ایمنی باشد. در غیر این صورت استفاده از همان روش های موجود قابل توجیه تر است. تا پیش از ابداع عملیات هات تپ انشعاب گیری معمولاً به این صورت بود که خط لوله مورد نظر را از سیال تخلیه می کردند و سپس عملیات انشعاب گیری روی آن انجام می شد، اما با توجه به مزایایی که عملیات انشعاب گرم داشت از جمله عدم نیاز آن به خاموشی خط و تخلیه خط لوله، هات تپ تبدیل به روال جاری در انشعاب گیری از خطوط لوله گردید.
اما با این وجود مجری هات تپ ملزم است در هر پروژه عملیاتی نسبت به توجیه قتصادی و فنی طرح مورد نظر ملاحظات خاص خود را داشته باشد. در این خصوص تیم امکان سنجی و بررسی توجیه طرح می بایست ذیل گام های زیر توجیه یا عدم توجیه طرح را به اثبات برسانند. بدیهی است در صورتی که این جمع بندی حاصل شد که انشعاب گیری از لوله به روش گرم قابل توجیه نیست، نمی بایست از این روش استفاده کرد. مراحلی که این تیم امکان سنجی جهت تبیین توجیه اقتصادی عملیات هات تپ باید پیاده سازند به شرح زیر است:
- تعیین مختصات فیزیکی خط لوله موجود:
در درجه اول مشخصات فنی خط لوله و سیال از مشتری دریافت شده و بر حسب آن برنامه ریزی ها و طراحی های توجیهی پروژه به انجام می رسد. تیم هات تپ باید حداکثر فشار کاری سیال درون لوله حین انجام عملیات هات تپ دریافت کند تا برآوردی از میزان مقاومت و استحکام دستگاه هات تپ و فیتینگ و سایر اتصالات داشته باشد. طبیعی است اگر دستگاه های موجود در بازار یا دستگاه های در دسترس مجری هات تپ قادر به انجام عملیات در فشار مد نظر مشتری نباشند عملیات کان لم یکن تلقی می گردد و باید سراغ روش های دیگر رفت. جنس و ضخامت لوله نیز فاکتورهای تعیین کننده دیگر در محاسبات اولیه محسوب می شوند. باید برای تیم هات تپ مبرهن شود که تجهیزات موجودش قادر به برش لوله از جنس مورد نظر مشتری می باشند. در غیر این صورت باید هزینه های لازم برای تجهیز و ارتقای دستگاه هات تپ جهت انجام عملیات برآورد شود. مورد بعدی آنالیز وضعیت خط لوله به لحاظ میزان خوردگی، آسیب های جانبی و مواردی از این قبیل است. این مورد بهتر است به صورت حضوری و در محل سایت توسط تیم پروژه هات تپ مورد بررسی قرار گیرد. باید شرایط لوله از جهت امکان پذیری عملیات هات تپ بر روی آن برآورد شود. در صورت فرسودگی و خوردگی بیش از اندازه لوله، خصوصاً در لوله های ضخامت پایین باید نسبت به انجام عملیات هات تپ روی آن ها بسیار حساس بود. همچنین حین بازدید باید نسبت به تجهیزات کنترلی و ابزار دقیق در مجاوت محل انجام هات تپ حساس بود. اگر ابزاری در مجاورت عملیات روی خطوط لوله و تجهیزات نصب باشد، به نحوی که بروز هر گونه اختلال احتمالی در عملیات هات تپ روی آن و مجموعه تأثیر مخرب ایجاد کند، تیم هات تپ باید نسبت به پذیرش تبعات احتمالی حساس باشد. برآورد اقتصادی، جانی و فنی این چنین رویدادهایی جزو الزامات در فرایند امکان سنجی محسوب می شود.
به طور کلی برای انجام امکان سنجی به صوت جامع و کامل انجام این قسم محاسبات ضروری به شمار می رود. هر چه هات تپ کاران برآوردی دقیق تر در این خصوص داشته باشند طبیعتاً اشراف اطلاعاتی و قدرت تصمیم گیری در خصوص امکان یا عدم امکان انجام عملیات هات تپ نزد آنها بیشتر خواهد بود.
- برآورد هزینه های انجام انشعاب از طریق خاموش کردن خط: پس از انجام فاز اول کار، تیم هات تپ باید برآوردی دقیق از میزان هزینه های انجام عملیات انشعاب گیری به روش سنتی و از طریق خاموش کردن خط داشته به دست بیاورد. در این مورد باید هزینه های کار از جمله تهیه متریال های مورد نیاز، برش لوله، جوشکاری، کنترل کیفیت فرایند، نیروی انسانی درگیر در کل فرایند و مواردی از این قبیل محاسبه شود.
اما مهم تر از موارد ذکر شده هزینه هایی است که به صورت پنهان در نفس این فرایند مستتر هستند که از قضا بخش اصلی هزینه ها را شامل می شوند. این هزینه شامل خاموش بودن خط لوله در طول انجام فرایند می باشد. به عبارتی دیگر واحد صنعتی ناچار است برای تخلیه خط و انشعاب گیری از آن برای روزهای متمادی فعالیت ها یا حداقل بخشی از فعالیت های خود را که به خط لوله مربوطه مرتبط است متوقف سازد و به این ترتیب واحد را تا انجام کامل عملیات از فاز بهره برداری خارج سازد. بدیهی است در این صورت فرایندهای جاری متوفف شده و فرایند تولیدی واحد صنعتی به تعویق می افتد. طبیعتاً در صورتی که خط لوله مذکور بخشی از فرایندهای اصلی مجموعه را شامل شود ممکن است هزینه ی بسیار بالایی متحمل واحد صنعتی شود. از سوی دیگر ممکن است تجهیزات و ابزاری در امتداد لوله مذکور نصب شده باشند که صحت عملکرد آن ها منوط به جریان دائمی سیال درون لوله باشد. در این مورد نیز باید توجه داشت که تعطیلی خط می تواند بر عملکرد آن ها آسیب رسانده و هزینه دیگری را بر مجموعه صنعتی بار کند.
به طور کلی تیم هات تپ موظف است کلیه هزینه های مربوط به انجام کار به روش سنتی را حتی الامکان با بیشترین دقت به انجام برساند تا بتواند بهترین تصمیم در خصوص توجیه اقتصادی و فنی انجام هات تپ را بگیرد.
- برآورد هزینه های انجام عملیات هات تپ:
در این خصوص می بایست هزینه های آماده سازی و تجهیز دستگاه هات تپ، ساخت، اتصال و نصب فیتینگ وی لوله، هزینه ولو و هزینه هایی از این قسم محاسبه شود. نیروی انسانی دخیل در فرایند نیز باید به صورت دقیق شناسایی و هزینه های مربوط به آن ها نیز پیش بینی و محاسبه شود. از آنجا که عملیات هات تپ مستلزم تجهیزات جانبی متعددی می باشد باید نسبت به هریک از آن ها دقت و حساسیت داشت. برای مثال در شرایطی که کار در ارتفاع انجام می شود هزینه های باز و بست داربست، اسکافولدینگ، تعبیه مسیرهای تردد و مسیر فرار اضطراری، هزینه های ایمنی کار و مواردی از این قسم به عنوان هزینه های ضروری انجام عملیات انشعاب گرم در نظر گرفته شود. بدیهی است در این فرایند دیگر هزینه های ناشی از تعطیلی خط را نخواهیم داشت و همین نکته چنان که میدانیم بزرگ ترین مزیت عملیات هات تپ محسوب می شود، اما با این وجود هزینه هایی نسبت به روش سنتی بر کار افزوده می شوند که در نظر گرفتن آنها جزو اصول کاری تیم هات تپ در فاز امکان سنجی و طرح توجیهی بشمار می رود.
- مقایسه بندهای ۲ و ۳ و جمع بندی: پس از تهیه و تنظیم مستندات فوق، به راحتی می توان در خصوص مزیت هر یک از دو روش بر دیگری اظهار نظر کرد. تجربه نشان داده است که همواره در تصمیم گیری نهایی کفه ترازو به سمت انتخاب عملیات هات تپ سنگینی می کرده است، البته مشروط بر آنکه امکان انجام عملیات هات تپ به لحاظ محدودیت های فنی و انسانی وجود داشته باشد. اما با این وجود انجام مراحل فوق ضروری است تا نسبت به حکم ذکر شده اطمینان حاصل شود.
لازم به ذکر است هر دو نوع عملیات انشعاب گیری دارای هزینه های پنهان و غیر قابل محاسبه ای می باشند که لحاظ آنها در برآورد هزینه های امکان سنجی به صورت دقیق امکان پذیر نیست. برای مثال سوانح ایمنی ناشی از آسیب دیدگی نیروی کار حین انجام فرایندها از جمله این موارد است. از سوی دیگر هر کدام از فرایندها به نوبه خود دارای خطراتی می باشند که گرچه محاسبه آن ها مقدور نیست اما در نظر گرفتن تبعات و آثار آنها در انتخاب نوع عملیات انشعاب گیری دخیل است. برای مثال نوع سیال درون لوله از جمله این موارد است. اگر سیال از نوع مواد بسیار سمی و خطر ناک نظیر گاز ترش باشد طبیعتاً بروز کوچک ترین نشتی حین هر یک از فرایندها تبعاتی جبران ناپذیر خصوصاً برای نیروی کار خواهد داشت. چرا که استشمام کوچک ترین میزان از این ماده می تواند به قیمت جان اپراتورها و پرسنل اجرایی تمام شود. در این شرایط طبیعتاً هزینه جانی و ایمنی انجام عملیات هات تپ بسیار بالاتر خواهد رفت چرا که ضریب ریسک فرایند بالاتر فته است. در فرایندهای سنتی می توان تخلیه خط را تا جایی ادامه داد که نسبت به فقدان سیال درون لوله اطمینان حاصل کند اما در عملیات انشعاب گرم هات تپ، از آنجایی که کل فرایند روی خطوط لوله زنده و حاوی حریان سیال انجام می شود، بروز کوچک ترین ایراد ناشی از خطای انسانی، تجهیزات و تأسیسات نامناسب یا دستورالعمل های تدوینی خساراتی سنگین به مجموعه وارد خواهد کرد. تیم تصمیم گیر در خصوص توجیه یا عدم توجیه عملیات هات تپ باید نسبت به این گونه مواد محاسبه ناپذیر حساسیت به خرج دهد.
پس از پیش بینی تمامی این موارد و در قالب کار گروه های تصمیم گیری جهت بررسی ابعاد کار از تمامی جوانب، نسبت به انتخاب هر یک از دو راهکار مذکور تصمیم گیری به عمل می آید. شرکت پیشگام صنعت ابزار در این زمینه آماده ارائه خدمات مورد نیاز مشتریان می باشد. تیم مهندسی و فنی این شرکت تجربه انجام این قسم پروژه ها را داشته و می تواند در اسرع وقت مشتریان را نسبت به توجیه یا عدم توجیه عملیات مطلع و آگاه سازد.