خدمات خطوط لوله از جمله ساز و کارهای موجود در صنایع است که به دلیل میزان اهمیت بالا در صنایع مرتبط با خطوط لوله انتقال، از جایگاه برجسته ای برخوردار است. منظور از خدمات خطوط لوله، آن دسته از سرویس هایی است که معمولاً پس از انجام پایپنگ، نصب اتصالات و در اغلب اوقات پس از بهره برداری از خط روی آن ها اعمال می شود. البته ممکن است در مواردی پیش از آغاز بهره برداری و چه بسا پیش از نصب تجهیزات و اتصالات نیز به این دسته خدمات نیاز باشد. برای مثال مجتمعی را فرض کنید که هنوز به بهره برداری نرسیده اما اتصالات و فلنج های آن نصب گریده است. حال تصور کنید فلنج های نصب شده روی خطوط لوله وتاورها به دلیل فقدان ساز و کار نگهداری و تعمیرات، و ماندن در باد و رطوبت هوا دچار خوردگی شده اند. در این شرایط فیس دهی مجدد به آن ها پیش از نصب خطوط لوله و تجهیزات روی آن ها ضروری است.
اما در حالت کلی خدمات خطوط لوله اغلب پس از بهره برداری و به دلایل زیر الزام می یابند:
- رفع ایرادات در طراحی ها: گاهی اوقات ممکن است به دلیل عدم تبحر طراحان فرایندهای مجتمع های صنعتی، تا پیش از بهره برداری از مجتمع ایرادات طراحی خود رابروز ندهند. اما پس از راه اندازی خطوط و فرایندها پی ببریم که برای مقال بخشی از خطوط دارای فشار و سیال پیش بینی شده نبوده اند. یا در نقطه ای دیگر ممکن است نوسان فشار و مواردی از این دست داشته باشیم. ایراداتی از این قسم که ناشی از طراحی اولیه نادرست می باشد تنها با انجام یک سری سرویس ها روی خطوط لوله وتجهیزات قابل رفع است. برای مثال می توان با انشعاب گیری گرم از بخشی از خطوط لوله و انتقال جریان سیال به بخشی دیگر، ایراداتی نظیر افت فشار و نوسان آن را رفع کرد.
یا ممکن است در انتخاب لوله ها و ضخامت آن ها دچار ایراد در طراحی شده باشیم. در این خصوص نیز انجام خدماتی نظیر درون تراشی لوله می تواند به رفع ایراد کمک کند.
- بروز آسیب در بخشی از تجهیزات: ممکن است در اثر برخوردها و صدمات خارجی به تجهیزات و لوله ها، دچار ایراداتی نظیر نشتی سیال، سوراخ شدن لوله و تجهیزات و ایراداتی از این قسم شویم. بارها و بارها در مجتمع های پالایشگاهی و پتروشیمی اتفاق افتاده است که به دلیل برخوردها و تصادفات، و آسیب دیدن خطوط لوله، خط دچار نشتی و فوران سیال به محیط مجاور شده است. به این ترتیب کل فعالیت های مجتمع دچار اختلال و محیط و نیروی انسانی در معرض خطرات ناشی از فوران سیال قرار گرفته اند. در چنین شرایطی خدماتی نظیر رفع نشتی، یا جداسازی بخش آسیب دیده خط لوله از طریق عملیات های استاپل، لاین استاپ، های استاپ و … می تواند فعالین مجتمع را در رفع ایراد پیش آمده کمک کند.
- فقدان سیستم نگهداری و تعمیرات: نه تنها واحدهای صنعتی، بلکه هر محیط سیستمی که دارای حداقلی از فرایندهای اجرایی می باشد نیازمند اتخاذ یک راه و کار برای نگهداری از تجهیزات و فرایندهای موجود است تا به صورت پیشگیرانه از بروز آسیب ممانعت شود. این مکانیزم حتی در محیط های نظیر مجتمع های مسکونی یا هر جای دیگری رعایت می شود. برای مثال کنتورهای برق و آب و گاز در منازل به نحوی در کنار هم نصب می شوند که خطری از جانب هیچ یک بر دیگران وارد نشود. همچنین پوشاننده و محافظ های مناسب برای هر یک در نظر گرفته می شود تا از آسیب احتمالی در امان باشند. به این صورت افزایش عمر و دوام این تجهیزات تضمین خواهد شد. حال و در مختصات های بزرگ تر و در اماکنی نظیر پالایشگاه های نفت و گاز، مجتمع های پتروشیمی و نیروگاه های حرارتی، اتخاذ تدابیری از این دست بسیار ضروری تر به نظر می رسد. با توجه به این که فرایندهای رایج در این گونه واحدهای صنعتی ضریب اهمیت فنی و اقتصادی بسیار بالایی داشته و توقف هر بخش از فرایندها باعث ایجاد خسارات مالی و احیاناً فنی قابل ملاحظه ای می شود، اتخاذ تدابیر لازم برای نگهداری تجهیزات و تدوین دستورالعمل ها و روش های اجرایی نگهداری و تعمیرات برای لوله ها، اتصالات و تجهیزات ضروری است. با این وجود به دلیل مسامحت در عملکرد یا ضعف در برنامه ریزی و مهندسی، امکانات مجتمع های به فراخور گذر زمان دچار آسیب دیدگی و فرسودگی می شوند، به نحوی که پس از گذر مدت زمانی چه بسا محدود، نیازمند تعمیر و حتی تعویض قطعات می باشند. خدمات خطوط لوله در این زمینه بسیار یاری رسان خواهند بود.
- تغییر در فرایندها و مکانیزم های فنی: برخی اوقات فعالان مجتمع های صنعتی در صدد انجام اصلاحات در خطوط یا راه اندازی فازهای جدید روی خطوط و فازهای موجود می باشند. برای مثال نوسازی مکان ها و تعویض محل انجام فرایندها از این جمله است. از جمله عملیات های انشعاب گرم (Hot tap) که شرکت پیشگام صنعت ابزار داشته است در یکی از مجتمع های فولاد کشور بود. این مجتمع در صدد تغییر مکان کارگاه های کوره و ذوب خود بوده و به این دلیل می بایست خطوط لوله خود را از محل موجود به کارگاه تازه ساخته شده انتقال دهد. به این منظور چندین عملیات هات تپ به منظور انشعاب گیری و انتقال خطوط به کارگاه جدید به انجام رسید.
موارد فوق الذکر اصلی ترین عواملی بود که صاحبان صنایع و مجتمع ها را به استفاده از خدمات خطوط لوله متقاعد می سازد. با توجه به موارد اشاره شده به نظر می رسد که این قسم خدمات طیف کاربردی گسترده و متنوعی را دارا هستند و به لحاظ میزان کارایی و اهمیت، جزو فرایندهای متداول در خطوط لوله می باشند، به نحوی که بسیاری از مجتمع های صنعتی به جهت تکرر هر یک از فرایندهای خدماتی مذکور خود آموزش ها و تجربه لازم در زمینه به خصوص را کسب کرده و سرویس ها را خود انجام می دهند.
با توجه به توضیحات ذکر شده، می توان اصلی ترین فرایندهایی که جزو مجموعه خدمات خطوط لوله محسوب می شوند را به شرح زیر ذکر کرد:
- انشعاب گیری از خطوط لوله: در این فرایند بدون نیاز به قطعی جریان، از خطوط لوله انشعاب گرفته شده و روی آن اتصالات و لوله جدید نصب می شود. به این ترتیب می توان سیال موجود در خطوط لوله را به مکان های جدید نیز هدایت کرد.
- جداسازی خط لوله: به منظور انجام یک سری تعمیرات روی خطوط لوله یا بخش هایی از خطوط لوله، بخش مورد نظر از طریق عملیات انسداد خط یا لاین استاپ (Line Stopp) از مجموعه جدا شده و پس از انجام فرایندهای مرود نیاز، به صورت مجدد روی خط نصب می شود. کل فرایند به گونه ای پیش می رود که فرایند تعمیر و تعویض اختلالی در جریان سیال درون لوله ایجاد نکرده و مجتمع به فعالیت جاری خود بدون وقفه ادامه می دهد.
- درون تراشی لوله: در مواقعی نیازمند آن هستیم که از ضخامت بخش هایی از خط لوله کاسته شود و در عین حال امکان بریدن خط و انتقال آن روی دستگاه های تراش وجود ندارد. در این شرایط بهترین کار بهره گیری از این سرویس با استفاده از دستگاه های درون تراشی لوله است. این دستگاه ها جزو ابزارهای ماشینکاری در محل محسوب می شوند که در سایت و روی لوله نصب می شوند، و عملیات تعمیرات را در همان مکان به انجام می رسانند.
- تراش لوله و تجهیزات در محل: به طور کلی تراشکاری در محل به آن دسته فرایندهای تراشکاری گفته می شود که در محل سایت و روی قطعه آسیب دیده و نیازمند تعمیر نصب می شوند و عملیات اصلاحی و تعمیری را در همان مکان انجام می دهند.
- تعمیر ولو: در مواردی که ولو دچار مشکلاتی نظیر نشتی یا خوردگی و آسیب شده باشد نیز با انجام عملیات های تعمیر نشتی ولو، تعویض قطعات و سخت کاری ولو (Valve grinding) می توان ایراد بروز یافته را رفع کرد. ممکن است سر فیس دار فلنج آن دچار ایراد شده باشد که در این صورت نیاز مند تراشکاری در محل خواهیم بود.
از آن چه تا کنون شرح داده شد می توان پی برد که خدمات خطوط لوله با وجود تنوع و تکثر کارکردی و فنی، دارای فرایندهای اجرایی تقریباً مشترک و واحدی هستند، البته لازم به ذکر است هر یک از این فرایندها در سطحی بسیار پیشرفته تر از آن چه عموماً تصور می شود انجام می گیرند. در هر صورت، به طور کلی فرایندهای فنی این قسم خدمات را به طور کلی می توان به سه دسته زیر تقسیم کرد:
جوشکاری: جهت نصب اتصالات روی خطوط لوله معمولاً از جوشکاری، و البته گاهی اوقات نیز از اتصالات پیچ ومهره استفاده می شود. لازم به ذکر است جوشکاری در این فرایندها روی خطوط لوله و اغلب حاوی سیال انجام می شود و از این رو الزامات و دشواری های منحصر به خویش را دارد. در این خصوص باید تمامی تمامی جوانب از جمله حرارت ایجاد شده در نسبت با ضخامت لوله، نوع الکترود انتخابی، تعداد پاس و … به گونه ای سنجیده شود که حین کار کمترین خطر ایمنی و فنی، پرسنل و مجتمع را درگیر خود نسازد.
تراشکاری: تراشکاری نیز در این قسم خدمات ویژگی های منحصر به فردی دارد و با تراشکاری به معنای رایج آن متفاوت است. در این فرایندها این دستگاه تراش است که روی لوله یا فلنج نصب می شود و عملیات تراشکاری در محل نصب و بسته به اقتضائات محیط انجام عملیات صورت می گیرد. برای مثال ممکن است عملیات تراشکاری به صورت افقی انجام شود. در این شرایط آماده سازی و تقویت دستگاه باید به گونه ای باشد که از نوسان و بروز ناهماهنگی در تراشکاری ممانعت شود. بنابراین این فرایند در چنین شرایطی الزامات خاص خود را خواهد داشت.
برش: برش خطوط لوله و تجهیزات نیز بخشی جدانشدنی از این دسته خدمات می باشد. در عملیات هایی مثل انشعاب گیری گرم روی خطوط لوله، فرایند برش توسط دستگاه هات تپ و روی لوله انجام می گیرد. در مواقعی به منظور برش لوله و جداسازی آن از تکنولوژی برش سرد استفاده می شود که از طریق دستگاه برش لوله (Pipe Cuttingg) انجام می شود. در مواردی دیگر نیز، جایی که فرایند در مجاورت مواد شیمیایی و قابل احتراق صورت نمی گیرد، از برش گاز و هوا نیز می توان استفاده کرد.
سه فرایند ذکر شده فرایندهای رایج و تکرار شونده در اغلب فرایندهای مربوط به خدمات خطوط لوله می باشند و تربیت اپراتورهای کارآزموده و صاحب دانش و تجربه در این زمینه بسیار ضروری می باشد. اصولاً خدمات خطوط لوله که عمده ترین شان در بالا ذکر شدند از فرایندهای پیچیده و دارای متغیرهای بیشمار روی خطوط لوله هستند که اجرای صحیح و دقیق آن ها مستلزم انجام مطالعات کارشناسی دقیق، تیم های فنی و مهندسی متبحر و اپراتورهای آموزش دیده و با تجربه در زمینه مورد نظر می باشد. از این رو این دست خدمات مجریان تخصصی و ویژه خود را خواهند داشت و با وجود اقدامات بسیاری از مجتمع های صنعتی جهت درون سپاری این قسم فرایندها، مجریان متخصص و پیمانکاران کارآزموده در این حوزه های تخصصی قابلیت اطمینان بیشتری چهت انجام عملیات های مذکور خواهند داشت.
