هات تپ

هات تپ خطوط لوله و مخازن به جهت این‌که جزو فرایندهای ویژه در صنعت محسوب می‌شود، و نیز از آن‌جا که دارای متغیرهای فنی متعددی می‌باشد نیازمند ملاحظات و تدابیر ویژه است؛ در غیر این صورت بروز ایراد حین انجام هر یک از گام‌های آن محتمل خواهد بود. وجود عوامل تعیین کننده‌ای نظیر ضخامت لوله، جنس لوله، دمای سیال، فشار و نیز جریان آن از جمله فاکتورهایی هستند که مراحل عملیاتی انجام هات تپ نظیر ساخت و نصب اسپلیت تی، نصب ولو و انجام عملیات هات تپ را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهند و از این‌رو دقت در رعایت استانداردها و در عین حال توجه به مشخصات فنی لوله و سیال جزو الزاماتی می‌باشد که مجری هات تپ باید نسبت به آن‌ها آگاهی داشته باشد. خروجی هر مرحله نیازمند انجام تست‌ها و بازرسی‌های ویژه است و از این‌رو بازرسی‌های مذکور سنگ محک مناسبی برای برآورد صحت و دقت عملکرد مجری عملیات هات تپ قلمداد می‌شود.

بنابراین مجری انجام عملیات هات تپ می‌بایست برای هر یک از رویه‌های جاری در عملیات هات تپ دستورالعمل‌ها و روش‌های اجرایی ویژه عملیات را تدوین و به تأیید کارفرما رسانده باشد.هماهنگی‌ها و ترتیبات مهندسی پیش از آغاز عملیات بدون شک در پیشبرد صحیح عملیات هات تپ نقش تأثیر‌گذاری خواهد داشت.

در این راستا تدوین دستورالعمل‌ها و مستندات زیر برای انجام عملیات هات تپ ضروری بوده و حتی در صو.رت عدم درخواست کارفرما و مشتری، مجری هات تپ می‌بایست برای خود تهیه و تدوین و به اپراتورهای فرایندهای مختلف ارائه داده باشد:

کتابچه هات تپ: تدوین یک کتابچه جامع که شرح کلی فرایند هات تپ با ذکر تمامی مراحل آن را در بر داشته باشد یکی از وظایف مجریان عملیات هات تپ می‌باشد. این کتابچه بدون توجه به شرایط ویژه هر پروژه، شرح فرایند را به صورت کلی انجام خواهد داد و از این‌رو گام‌های کلی و عمومی هات تپ را ذکر خواهد کرد. بهتر آن است که این مستند در دسترس تمامی کاربران و مشتریان بالقوه هات تپ قرار گیرد تا ضمن آشنایی با مزایای عملیات هات تپ و گام‌های عملیاتی آن نسبت به فرایند آشنایی کلی حاصل کنند.

این کتابچه با توجه به کلی بودن برای تمامی عملیات‌های هات تپ مصداق دارد و شامل شرح فرایندهای موجود در عملیات و لوازم هر یک از فرایندها می‌باشد. به طور کلی کتابچه هات تپ می‌تواند فرایندهای زیر را شرح دهد:

• فرایندهای اصلی: شامل ساخت اسپلیت تی، جوشکاری اسپلیت تی روی لوله، نصب ولو و انجام عملیات هات تپ.
• فرایندهای پشتیبانی که نقش پشتیبانی و کمک به پیشبرد عملیات هات تپ را ایفا خواهند کرد. برای مثال لوازم انجام فرایند ساخت اسپلیت تی شامل دستگاه جوش، الکترودها، متریال‌ها و ابزارها شرح داده شده و الزامات فراهم‌آوری هر یک از این موارد ذکر خواهند شد. یا گام‌های تجهیز و آماده‌سازی دستگاه هات تپ برای انجام عملیات و تست فشار آن جهت حصول اطمینان از ضریب مقاومت دستگاه هات تپ در مقابل فشار و دمای سیال خط لوله توضیح داده می‌شود. در این فرایند انصالات و قطعات دستگاه هات تپ، کارکرد آن ها و شیوه نصب و محل قرارگیری‌شان مشخص می‌شود.

کتابچه هات تپ مختصاتی کلی ولی دقیق از عملیات هات تپ ارائه داده و به سفارش‌دهندگان و مشتریان اطمینان می‌دهد که مجری هات تپ توان و  قابلیت انجام عملیات هات تپ را به صورت بالقوه دارا است. این سند اثبات کننده دانش فنی و تجریه پیمانکار در زمینه انجام عملیات هات تپ خواهد بود.

دستورالعمل ساخت اسپلیت تی: این دستورالعمل مراحل ساخت اسپلیت تی بر حسب نیاز پروژه را شرح داده و الزامات هر گام را ذکر خواهد کرد. طراحی نقشه اسپلیت تی، تحویل و توجیه آن به اپراتورهای ساخت، نوع الکترودهای انتخابی بر حسب نیاز پروژه، تعداد پاس‌های جوش مورد نیاز، الزامات اجرایی فرایند جوشکاری و مواردی نظیر این می‌بایست در این دستورالعمل تدوین شده باشند. بدون شک این الزامات بر اساس مشخصات فنی خط لوله و ویژگی‌های سیال تدوین می‌شود. تیم مهندسی با دریافت اطلاعات فنی خط و تطبیق دادن الزامات کار هات تپ روی لوله مذکور با استانداردهای بین‌المللی، و نیز به پشتوانه سابقه و دانش فنی خود دست به تجزیه و تحلیل زده و در نهایت خروجی کار را در قالب یک دستورالعمل آماده خواهند کرد.

دستورالعمل انجام عملیات هات تپ: در خصوص فرایند اجرایی عملیات هات تپ که شامل پیشروی دستگاه کاتر و برش لوله می‌باشد نیز تدوین یک دستورالعمل جامع و کامل الزامی است. مهم‌ترین نکته در این مورد تعیین میزان پیشروی است. اپراتور هات تپ ممکن است بر حسب تجربه خود برآوردی تقریبی از میزان پیشروی لازم برای برش لوله حین هات تپ داشته باشد، اما این امر کفایت نمی‌کند. تیم مهندسی باید بر حسب سایز لوله اصلی و سایز انشعاب میزان دقیق پیشروی کاتر را مخص کند و به اپراتور هات تپ گزارش کند. در این صورت نه مشکلی نظیر برش ناکافی لوله و ناتمام ماندن عملیات هات تپ را خواهیم داشت و نه پیشروی بیش از اندازه  و هرز گردی کاتر در محیط درونی لوله را خواهیم داشت که چه بسا ممکن است به جداره مقابل لوله نیز آسیب وارد کند.

همچنین بر حسب جنس و ضخامت لوله سرعت پیشروی نیز باید مشخص شود. در صورتی که باردهی به دستگاه هات تپ با سرعتی بیش از حد مجاز صورت گیرد ممکن است اتصالات و قطعات دستگاه هات تپ علی‌الخصوص کاتر هات تپ دچار آسیب شود و برش لوله ناتمام باقی بماند. همچنین در خصوص اقدامات لازم جهت نگهداری و تعمیرات پیشگیرانه دستگاه هات تپ پیش و پس از اتمام پروژه نیز باید توضیحات لازم درج شود تا به اطلاع اپراتورهای هات تپ برسد.

موارد ذکر شده که بخشی از دستورالعمل‌های مورد نیاز برای شروع کار را شرح داده‌اند الگویی محسوب می‌شوند که باید در خصوص تمامی گام‌ها و فرایندهای هات تپ تعمیم داده شوند. تدوین این قسم مستندات بدون شک در شفاف‌سازی امور و رفع ابهامات، استاندارد سایزی افزایش ضریب اطمینان فرایندها و کسب اعتماد مشتری بسیار حائز اهمیت خواهد بود. باید تکرار کرد که عملیات هات تپ جزو فرایندهای ویژه در خطوط لوله بشمار می‌رود و اهمال و بی توجهی به هر یک از گام‌ها تبعات جبران‌ناپذیر برای مجموعه و مجری عملیات هات تپ خواهد داشت.

هات تپ یا انشعاب گرم از خطوط لوله معمولاً  آخرین مرحله از فرایند هات تپ گیری محسوب می‌شود. در واقع در یک فرایند هات تپ، تهیه دستورالعمل‌ها و روش‌های اجرایی، ساخت اتصالاتی نظیر اسپلیت تی و نصب آن‌ها روی خطوط لوله، تست‌های نشتی و فشار و سایر موارد مربوطه را شامل می‌شود. اما عملیات هات تپ یعنی انشعاب گیری گرم از خطوط لوله در واقع گام آخر فرایند و مرحله‌ای است که لوله برش زده می‌شود و برای نصب انشعاب، انجام تعمیرات یا تعویض و نصب تجهیزات آماده می‌شود. بنابراین این مرحله از فرایند هات تپ زمانی سر می‌رسد که تمامی مراحل پیشین با صحت و دقت کامل به اتمام رسیده باشند.

عملیات هات تپ خطوط لوله از حساس‌ترین و دقیق‌ترین فرایندها در خدمات خطوط لوله می‌باشد که عدم دقت در الزامات و استانداردهای انجام آن تبعاتی مخرب برای خروجی نهایی هات تپ خواهد داشت و بارها شده است که به دلیل عدم تجهیز مناسب اتصالت یا خطاهایی نظیر خطای نیروی انسانی در انجام عملیات برش گرم هات تپ، فرایند با ایراد مواجه شده است. از این‌رو در ترتیب دادن مراحل و مراتب انجام عملیات انشعاب گرم هات تپ باید تمامی جوانب، چه تأمین تجهیزات مورد نیاتز انجام عملیات هات تپ و جه انجام عملیات را با دقت به انجام رساند.

بنابراین بمنظور انجام دقیق عملیات هات تپ نکات و روش‌هایی وجود دارد که توجیه کردن آن‌ها به اپراتورهای اجرایی هات تپ از الزامات کار و از مسئولیت‌های اصلی مجری پروژه hot tap شمرده می‌شود. یک مجری متبحر کسی است که ضمن آشنایسی و تسلط بر کلیه خلل و فرج کار، بر ریزه کاری ها و زیرفرایندهای آن اشراف کامل داشته باشد، متغیرهایی که هر یک به نوبه خود و به نحوی بر آن تأثیر می گذارند را به اندازه کافی بشناسد و در نهایت با استفاده از این دانش بتواند در فاز اجرایی به دقیق ترین شکل ممکن عمل کند. فرایند اجرا باید به کونه ای تنظیم و پیاده سازی شود که ردی از هیچ کدام از متغیرهای آسیب رسان بر کار در آن وجود نداشته باشد.

در این خصوص در درجه اول تأمین تجهیزات مورد نیاز عملیات هات تپ حائز اهمیت است. تأمین برق و سایر تأسیسات مورد نیاز عملیات نظیر روغن هیدرولیک یا منبع پنوماتیک بعنوان محرک جزو لوازم کار می‌باشد. باید توجه داشت که جریان انتقال برق و مواد مذکور باید پیوسته باشد، هر گونه قطعی در فرایند انتقال جریان تأسیسات می‌تواند به کار hot tap آسیب برساند. باید در خصوص موتور محرک دستگاه هات تپ و چگونگی انتقال سیال منبع هیدرولیک یا پنوماتیک به دستگاه هات تپ نیز دقت کافی بخرج داد. اتصالات انتقال سیال باید مورد بازرسی قرار گیرند تا در میانه کار انشعاب گرم hot tap دچار قطعی جریان محرک و خاموش شدن دستگاه هات تپ نشویم.

نکات بعدی در خصوص اپراتور مجری عملیات هات تپ خواهد بود. در صورتی که اپراتور انشعاب گیری به روش گرم توان کنترل و مدیریت فرایند برش گرم را نداشته باشد عملیات hot tap با مشکل مواجه می‌شود. باردهی به شفت با شدت بیش از حد مجاز بدون شک هم می‌تواند به لوله آسیب می‌رساند و هم به دستگاه hot tap machine و قطعات آن. باردهی اولیه باید بصورت آرام و تدریجی انجام شود و بمحض درگیری مته راهنما با لوله اصلی، این فرایند باید با دقت و وسواس بیشتری انجام گیرد. پیوستگی و تدریجی بودن فرایند باردهی حین برش لوله توسط کاتر نیز جزو اصول کار انشعاب گیری گرم محسوب می‌شود. دستگاه‌های هات تپ معمولاً دارای یک شیر تخلیه می‌باشند جهت خارج شدن سیال باقی مانده درون دستگاه. در صورتی که اپراتور از برش موفقیت آمیز لوله توسط مته راهنما اطمینان حاصل کرد، برای قطعیت یافتن این اطمینان لازم است که شیر تخلیه باز شود و برون ریز سیال مشاهده شود. البته لازم به ذکر است این مورد فقط در خصوص سیالات غیر سمی موجه است و برای مواردی نظیر انشعاب گرم HOT TAP روی خطوط لوله گاز ترش به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود.

در خصوص میزان باردهی به شفت و مقدار پیش‌روی آن نیز باید اپراتور توجهات ویژه بخرج دهد. نباید پیشروی شفت از حد مجازی کمتر یا بیشتر باشد. چه‌بسا مواردی پیش آمده است که به دلیل باردهی کم کاتر موفق به برش کامل لوله نشده است مجری هات تپ پس از اتمام عملیات و باز کردن دستگاه هات تپ موجه شده است که به دلیل عدم استخراج کوپن از لوله، لوله بصورت کامل بریده نشده است. از سوی دیگر ممکن است به دلیل پیشروی بیش از اندازه و عدم محاسبه حداکثر پیشروی مجاز، جداره مقابل لوله اصلی نیز سوراخ شده و سیال لوله از سوی دیگر لوله نشتی کرده است. بنابراین تیم طراحی و مهندسی باید به صورت دقیق اپراتور انشعاب گیری hot tap را نسبت به میزان دقیق پیشروی و تلورانس مجاز آن آگاه کرده باشد.

البته که همواره نیروی انسانی یک متعیر تعیین کننده در جهت پیشبرد دقت و ایمنی هر فرایند اجرایی است. از این رو برای اجرای هات تپ حتما می بایست از نیروی کار کارآزموده و صاحب تجربه و دانش استفاده کرد. نیروی کار باید استراحت کافی، امکانات رفاهی مناسب، و شرایط کاری خوب را تجربه کند تا بتواند با دقت و اطمینان بیشتری فرایند اجرایی را به انجام برساند. دقت نیروی کار می تواند از بسیاری از آسیب های بالقوه در کار پیشگیری کند و چه بسا نابسندگی های سایر متغیرها را نیز پوشش دهد. تمرکز اپراتورها و جوشکاران روی کار و توجه به تمامی عوامل آسیب زای بالقوه فنی حین کار از اولویت ها در اجرای هات تپ است. اپراتور کار می بایست همزمان با انشعاب گیری گرم عوامل متنوع تأثیرگذار بر فرایند را تحت نظر داشته باشد. خرابی موتور محرک، فشار بیش از اندازه بر دستگاه، محل استقرار و ایمنی آن و مواردی از این قبیل عوامل تعیین کننده ای هستند که باید بدان ها توجه داشت. تنها یک نیروی کارآزموده و البته با آمادگی و تمرکز مناسب می تواند این متغیرها را در کنار هم لحاظ کند و از بروز حادثه حین اجرای هات تپ پیشگیری کند.

در صورت لغزش دستگاه hot tap machine حین انجام عملیات نیز باید بسیار محتاطانه عمل کرد. البته لغزش و تحرک دستگاه حین انجام عملیات هات تپ طبیعی است اما اگر روند آن فزاینده و با حدت و شدت بیشتر باشد باید نسبت به تداوم انجام عملیات محاسبات ویژه‌ای داشت. خصوصاً در مواقعی صداهای ناهنجار حین پیشروی دستگاه هات تپ شنیده می‌شود که مجری هات تپ ملزم است نسبت به آن کاملاً حساس باشد. ممکن است این امر ناشی از بروز ایراد در دستگاه hottapping باشد. چه بسا بخشی از اتصالات سخت‌افزاری دستگاه در حال خوردگی و فرسودگی شده باشند. در این صورت بی‌توجهی تبعات سنگینی به بار خواهد آورد. مواردی پیش آمده که به دلیل فشار بیش از اندازه سیال درون لوله و عدم کارایی دستگاه hot tap در مقابل تحمل این فشار، دستگاه از محل خارج شده است. بنابراین توجه به این چنین نکاتی حین اجرای عملیات هات تپ ضروری می‌نماید. بدون شک به کار گماردن یک اپراتور متبحر و کارآزموده بخش زیادی از این قسم خطرات احتمالی را رفع می‌کند اما توجه به این موارد در دستورالعمل ها و گوشزد کردن آن‌ها به اپراتور عملیات hot tap در هر صورت امری ضروری است.

از آن چه دکر شد می توان پی برد که هر یک از گام های اجرایی عملیات هات تپ الزامات و احتیاط های ویژه خود را می طلبند. ضمن این که گذاردن هیچ گاهی پیش از فراهم آوردن کلیه نیازهای نرم افزاری و سخت افزاری آن ممکن نخواهد بود و مجری عملیات هات تپ باید نسبت به این مساله هوشیاری کامل داشته باشد که آغاز انشعاب گیری بدون تأمین نیازها و لوازم یک حرکت ناشیانه و مستعد بروز بحران و خسارت برای مجموعه خواهد بود.